پیشگفتار:
قبل از انقلاب اسلامی مدارس مهندسی ایران فارغ التحصیلانی به جامعه کارافرینی تقدیم می نمودند که قابل قیاس با فضای اموزشی فعلی در کشور نیست . پس از انقلاب اسلامی ایران و در این چند دهه با ورود و تاسیس دانشگاه ازاد اسلامی در اقصی نقاط ایران تعداد فارغ التحصیلان در رشته های مختلف مهندسی صنعت احداث ، مدیریت و اقتصاد بسیار رو به افزایش گذاشت و علاوه بر ان مدارس مهندسی قدیمی در ایران نیز با بسط و گسترش بسیار زیادی مواجه گردید و تعدا فارغ التحصیلان دانشگاه قدیمی از حد 100-20 نفر به شاید 5-6 برابر تغییر یافته است . در شرایط کنونی درصد فارغ التحصیلان دانشگاه های مختلف ازاد در اقصی نقاط ایران درصد بسیار بالایی از کل فارغ التحصیلان در کشور می باشند .
در این مقاله هدف مقایسه بین توانمندی فارغ التحصیلان داشنگاه ازاد اسلامی با سایر دانشگاه های دولتی نیست. بدون شک همه کسانیکه در فضای اجرای پروژه ها درچند دهه گذشته حضور داشتند با این نگاه نگارنده که ما فارغ التحصیلان مهندس توانمند از دانشگاه ازاد اسلامی بسیار داریم. هدف از نگارش این متن ورود به اساس و خصوصیات فنی و بعضا مدیریتی یک مهندس است . این مقاله قبلا توسط اینجانب در مجلات مهندسی سالهای گذشته چاپ شد ولی نظر به اهمیت ان نگارنده با اصلاحاتی در مقاله قبلی بر ان شد که باز مجددا مروری به ان بنمایم.

مقدمه :
بارها نگارنده از خود سوال نموده است مهندس چه خصوصیاتی دارد؟ و به چه کسی بایستی مهندس گفت ؟ چه رسالتی به عنوان یکی از اعضای جامعه و از احاد ملت بر عهده مهندس گذاشته شده است ؟ و نهایتا نقش او در ساخت و ساز و کارافرینی در جامعه و متعاقب ان ایجاد خیر و برکت برای خود و هم وطنان خود در کشور چیست؟ و سوالات عدیده دیگری منجمله سوالات و چالش های ذیل پیش روی نگارنده است.
ایا من با گذراندن فی المثل دوران چند ساله دانشگاهی می توانم جایگاه مهندس را اشغال نمایم و بالاتر از ان با تخصص و مهارتهای احتمالا بالاتری به من دکتر خطاب شود؟
ایا احاد جامعه می توانند بدون دغدغه از عنوان مهندس به راحتی و هر طور که خواستند و نیت کنند استفاده نمایند ؟
به چه میزان مثل قدیمی دود چراغ خوردن ، استخوان خرد کردن و در نهایت موی سفید کردن برای اشغال و احراز چنین عنوان شایسته و بلند مهندس بایستی مورد قبول جامعه باشد؟
چرا در شرایط حال کشور از این عنوانها به نادرست توسط بعضی افراد فرصت طلب استفاده میشود؟ و مالا» شرایط دوغ و دوشاب در هم امیخته شده است .
جامعه با کسانیکه از این عناوین به نادرستی استفاده میکنند چه رفتاری بایستی داشته باشد ؟ و چه کسی در این حوزه مسئول و پاسخگو است ؟ و ایا نبایستی این افراد بخاطر سوء استفاده از این عناوین مهم اجتماعی و ارزشی پاسخ گو باشند؟ چه عموماً این افراد صلاحیت استفاده از جایگاه مقدس مهندس را ندارند و برای نیل به اهداف شخصی و خاص خود به جعل این عناوین بصورت مستقیم یا غیر مستقیم وارد میشوند و به جعل مدرک مهندسی نیز اقدام می نمایند و در سیستم کارهای قوای سه گانه نیز وارد می شوند .
نگارنده به جد موافق و همراه با استفاده کامل و صحیح از عناوین علمی / دانشگاهی و اجرایی برای ارزش گذاری برای اعتلای نام مهندس در جامعه بوده و هستم و معتقدم بایستی از قشر زحمت کش ، خدوم ، تلاشگر ، سازنده و کارافرین هم با عنوان مهندس و هم با روش های دیگر نام برد و همواره تجلیل نمود .

ب
ا ارائه مقدمه فوق الذکر برای ورود به بحث اصلی تعاریفی را تقدیم میکنم :
تعریف ساده مهندس در کتب لغت :
در کتب لغت مرجع فارسی و انگلیسی برای تعریف مهندس چنین نوشته شده است :
نقل از کتاب لغت دکتر معین :
مهندس یعنی ، اندازه گیرنده ، عالم هندسه ، متخصص ایجاد طرح های کارهای ساختمانی و معماری ، یا راهسازی یا کشاورزی ، یا ساختن انواع ماشین ، خبیر و بصیر در امور مجاری قنات و معمار
نقل از کتاب لغت مرجع OXFORD
①Someone Whose job is to design, build, and repair roads , bridges, machines , etc
②someone who controls the engines on a ship , airplane, or train .
نقل از کتاب مرجع BLACK’S LAW :
The art and science by which mechanical properties of matter are made useful to man in structures and machines .
نقل از کتاب لغت مرجع THE LEXICON WEBSTER DICTIONARY
One Who devises designs or builds according to the practices of engineering; one who operates a machine or locomotive; a person who skillfully managers a project .
در تمامی مبانی لغت برای عنوان مهندس با محوریت ساخت و ساز و کار افرینی و با اعمال مدیریت خصوصیات و استنتاج های شاخصی بشرح ذیل تعریف و قبول میشود .

الف :مهندس شخصی است سازنده، خبیر ،اگاه متفکر با دانش در حوزه ساخت و ساز و کارافرینی که بایستی با بکارگیری اخلاق و مدیریت در تمام فضاهای زیر ساخت های جامعه حضور روشن و فعال دارد. قطعا در این مبانی تنها نگاه به حضور مهندس در ساخت و ساز و ساختمان، پل ، سد و پالایشگاه و نظایر ان به صورت مجرد نیست بلکه نگاه به فضای مهم مدیریت ،ساماندهی و انجام چنین اموری از خصوصیات یک مهندس کارافرین است .

ب: قطعا مهندس بایستی دارای مدیریت ساماندهی ، فرماندهی ، توانمندی لازم برای ایجاد ساختار لازم در حوزه ساخت و ساز و کارافرینی در همه موارد من جمله صنعت باشد. به باور نگارنده نقش واقعی مهندس در فضای کسب و کار و در اجرای پروژه های عمرانی و صنعتی را میتوان با حضور و نقش یک رهبر ارکستر درمقتدر مقایسه نمود. رهبر ارکستر با مهارت کامل و ضمن تعلیم وآموزش به افراد تیم خود جایگاه افرادتیم خود در کنسرت، بر کار انها نظارت مستقیم و لحظه به لحظه می نماید تا یک شاهکار موسیقی به گوش بیننده و شنونده در کنسرت خود و با کیفیت بالا برساند .

پ : تاکید دارم مهندس بایستی متعهد به اخلاق حرفه ای برای حفظ منافع ملی ،محیط زیست و فرهنگ جامعه خود باشد.لذا هریک از ما اگر چنین ادعایی داریم و صفت مقدس مهندس را با خود یدک میکشیم بایستی از خود سوال کنیم، ایا به واقع دارای چنین خصیصه هایی شایسته هستیم ؟

بحث مقاله
با توجه به پاره ای از مصادیق فوق نگارنده در نظر دارد به نحوی به خصوصیات اجمالی مهندس ورود نماید و ضمن ارائه بعضی از پرسش ها از خوانندگان در انتها نظرات خود را با خوانندگان گرانقدر تقدیم نمایم .
نگارنده اعتقاد دارد اگر به فردی به نحوی در جامعه و با قبول بعضی از رانت ها به او عنوان مهندس یا دکتر میدهند و اگر به واقع صلاحیت انرا ندارد باید شهامت انرا داشته باشد و خود از ان تبری جوید و با شهامت به جامعه و اطرافیان خود اعلام نماید که من دارای چنین جایگاه نیستم.
نگارنده مقاله در دوران بعد از انقلاب با دیدن بعضی سریالها و فیلم های تهیه شده توسط صدا و سیما با این نگاه (سهوی یا عمدی) مواجه شد که به رییس قافله قاچاقیان و خلافکاران در سریالها با عنوان مهندس یا دکتر خطاب میشد. یا هر کار غیر قاعده و غیر اصولی که توسط مدیران در بخش دولت انجام میشد و می خواستند برای ان عنوانی جا بیندازند از عنوان مهندسی کردن موضوع یا مهندسی معکوس کردن موضوع استفاده می نمودند . این موارد یعنی خدشه به جایگاه مهندس بعنوان یک فرد زحمتکش و خدوم در جامعه است .
ما مهندسان تک تک رسالت و ماموریت برای حفظ و صیانت از نام و جایگاه مقدس مهندس در جامعه را داریم و ما هستیم که بایستی با سیستم رفتاری و عملکردمان در جامعه به قسم خورده شده در ابتدای شروع کار مومن و معتقد بوده و از وارد شدن خدشه و الودگی بنام مهندس خودداری نماییم .
ارزش های یک مهندس همچون صداقت، درستکاری، امانتداری ، صلاحیت حرفه ای رفتار و مراقبتهای حرفه ای از فضا و جایگاه مهندس البته با نگاه به اعتلای منافع ملی و محیط زیستی اینده است و نگارنده به ان اعتقاد راسخ دارد و معتقد است همه ما مهندسان بایستی با ارزش های والای فوق الذکر بطور کامل اشنا شویم و سپس آنها را در فعالیت های اجتماعی/ مهندسی و در فضای کسب و کارمان بکار بندیم.
در هیچ کجای دنیا شما سراغ ندارید که تا در چنین حد وسیع که در کشور ما جاری و حاکم است از کلمه مهندس یا عنوان دکتر به وفور و به نادرستی استفاده شود و شوری آش در حدی است که حتی استفاده از این لفظ کارافرین در بین مردم کوچه و بازار و به هنگام انجام مراودات جاری روزانه است و شما را مردم کوچه و بازار براحتی با لفظ مهندس خطاب میکنند و حتی در پاره ای موارد از این لفظ با طعنه و مزاح هم استفاده میشود.

پیشنهادات:
پاره ای نظرات و دیدگاههای اولیه در این حوزه ذیلا تقدیم خوانندگان ارجمند شده است :
دانشگاهها و موسسات علمی ما به جد بایستی دادن مدرک مهندسی را قانونمند نمایند . امروز برای فرزندان و جوانان ما که در مسیر ورود به دانشگاه هستند این امر نهادینه شده که به هر حال با وجود فضای وسیع در دانشگاها ، حتما در یکی از دانشگاهها برای انها جا وجود دارد و ورود می نمایند و بدون تردید بعد از چند سال با یک مدرک دانشگاهی از دانشگاه خارج میشوند. در صورتیکه بایستی ملاک لیاقت، سواد و پشتکار جوان ملاک خروج او از دانشگاه و دریافت مدرک ارزشی باشد.
ضمن اعلام احترام و خشوع به همه موسسات علمی ، اموزشی و فرهنگی خدوم کشور بایستی اعلام نمایم که اینجانب در مدت حضور طولانی خود در پروژه های مهندسی کشور با مهندسین جوانی که این عنوان را با خود داشتند و درخواست کار (حداقل در بخش خصوصی) را داشتند به کرات مواجه شدم که متاسفانه اغلب این عزیزان از مبانی دروس اولیه مهندسی که قاعدتا در 4 سال دانشگاه فرا گرفته بودند و بایستی از انها برای ورود به بازار کار استفاده نمایند بطور کامل آگاه نبودند و ظاهرا فراگیری دروس مهندسی را تنها برای دریافت مدرک مورد نظر داشتند.
ما نیاز به مهندسین جوان ، پرشور و علاقه مند به اینده داریم که با داشتن دانش لازم مهندسی برای ورود به بازار کار اماده بوده و با کسب تجربه جای نسل قبلی خود را به درستی پر نمایند. شرایط موجود چنین تصویر روشنی را کاملا ارائه نمی دهد.رسیدن به شرایط نسبتا مطلوب نیاز به کار فرهنگی گسترده و عملی در این زمینه ابتدا از دانشگاه ها و مراکز عملی داشته و حتی در دوران حضور مهندسین جوان در بازار کار نیاز به ایجاد بستر و فرهنگ سازی میباشد.
در قبل و بعد از انقلاب اسلامی صنف پیمانکاری در صنعت احداث همواره با کمبود کارشناس و نبود رابط بین کارگر ماهر و مهندس یعنی تکنسین ها مواجه بوده و این نقیصه در 5 دهه گذشته همواره در کشور جاری و عیان بوده است. گرچه تاکنون تلاش هایی در این حوزه صورت گرفته است ولی قطعا کفایت و پاسخگوی نیازهای فضای ساخت و ساز در کشور نیست. لذا درخواست این است که مسئولان نظام اموزشی و دانشگاهی کشور کنکور را همچون الگوهای شناخته شده بین المللی به دو فضای کاملا جداگانه یکی انتخاب برای ورود کادر فنی، اجرایی و تکنسین ها و دیگری طیف انتخاب مهندس اجرایی و طراح به بازار کسب و کار قرار دهند . در شرایط حال در پروژه های عمرانی و پروژه های صنعت نفت کشور بدون استثنا براحتی این نقیصه بروشنی دیده میشود.
بعضا با روش موجود و با دادن مدرک مهندسی بدون ضابطه و بی محابا به جوانان ، سطح توقع جامعه جوان کشور به نادرستی بالا برده میشود . بازار کار برای همه این افراد برای دریافت جایگاه درست مهندسی نه وجود دارد و نه متاسفانه پاره ای از این افراد صلاحیت ورود به بازار کسب و کار مهندسی را ندارند و لذا چنین افرادی بعد از مدتی با سرخوردگی و یاس کامل و جدی مواجه شده و به عوض ورود به فضای کسب و کار مهندسی سر از کارهای غیر حرفه ای و خدایی ناخواسته اعتیاد که بعضا نتایج نامطلوب و جبران ناپذیری برای این جوانان در پی خواهد داشت اجباراً وارد می شوند .
در فضای فرهنگ سازی و تربیت فرزندان برای ورود انها به دانشگاه شفاف عمل نماییم .اگر فی المثل فرزند من توان امادگی رفتن به رشته های مهندسی و یا رشته های طبابت و نظایر آن را ندارد سعی ننماییم به هر طریق فرزندمان با مدرک از دانشگاه خارج شود . قطعا این روش خدمت به اینده فرزندانمان و کمک به انها در ساخت و ساز زندگی اینده انها نیست.
در مدارس متوسطه هم اکنون در نظام اموزشی کمبودهایی در حوزه دادن شناخت و امادگی جوانان برای انتخاب مسیر صحیح در اینده برای موفقیت کاری و زندگی انها دیده نمیشود. این امر در مدیریت دانشگاهای نیز بسیار شفاف دیده میشود .بایستی برای این دو حوزه برنامه ریزی روشن نمود و با اموزش جوانان و مهندسین تازه وارد به صحنه اجرای کار مسیر صحیح را برای انها مشخص نماییم .این تجربه سالها است که در غرب جاری است ایا ما ایرانیان می خواهیم در همه موارد چرخ چاه را مجددا اختراع نماییم؟ ما می توانیم از این تجربیات بدرستی و با بومی سازی و انتخاب با اداب و رسوم خودمان جوانانمان را تربیت کنیم .حداقل در فضای کار مهندسی ما
تفاوت های بسیار جدی بین سه صندلی کارفرما / مشاور و پیمانکار برای نشستن بر روی هریک از انها وجود دارد . مهندس متقاضی برای این سه صندلی از نظر خصوصیات فردی ، اجتماعی،روابط عمومی، توانمندی علمی، سطح دانش و اگاهی دارای تفاوتهای جدی می باشند .حتی این تفاوتها برای ورود به انواع پروژه های صنعتی و عمرانی نیز به روشنی دیده میشود. به عنوان نمونه مهندسی که علاقه مند به نشستن بر روی صندلی هر یک از سه جایگاه کارفرما / مشاور و پیمانکار میباشد قطعا تفاوتهایی برای این کاربران برای ورود به همه پروژه های صنعت احداث منجمله صنعت نفت، سد سازی، راه سازی و ساختمان و نظایر آن نیز دیده میشود .اینجانب به عنوان یک مهندس کوچک ( اگر جرات نمایم بعد از گذر از 53 سال خدمت در حوزه مهندسی نام خود را مهندس بگذارم ) پیشنهاد دارم برای احترام و تکریم به جایگاه مهندس سازنده همچون همه نقاط جهان از بکارگیری بسیار وسیع و بی محابای عنوان مهندس یا دکتر حداقل در بخش مهندسی کشور تجدید نظر شود و هر یک از ما سهم و حصه خود این جایگاه مقدس را پاک و حفظ نماییم.
امید دارد با این نوشته کوتاه نگارنده توانسته باشد نیات خود را به سمع و نظر همه مهندسین کارافرین ، سختکوش و خدوم که در هر دوره ای از خدمت زندگی خود هستند برسانم. جا دارد متقابلا صاحب نظران دیدگاههای موافق یا مخالف خود را در این حوزه ارائه بفرمایند . قطعا موجب تشکر نگارنده است و از ان استقبال نموده و درس می گیرد.
قصد دارم این نوشته را با کلامی از استاد گرانقدرم مهندس احمد حامی ختم نمایم ایشان به هنگامی که ما در دهه 40 در سر درس کلاس این بزگوار در دانشکده فنی دانشگاه تهران بودیم می فرمودند «مهندس به کسی گفته میشود که بعد از خروج از دانشگاه حداقل 10سال افتاب به پشت سرش در کارگاه خورده باشد « یادش گرمی و روحش شاد.