دنیای اقتصاد : ششمین نمایشگاه توانمندی‌‌‌های صادراتی جمهوری اسلامی ایران (IRAN EXPO ۲۰۲۴)، به عنوان بزرگ‌ترین رویداد صادراتی کشور با پیش‌بینی بازدید بیش از ۲۰۰۰ تاجر و بازرگان خارجی از ۱۱۹ کشور جهان، از تاریخ ۸ لغایت ۱۲ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳ در مرکز نمایشگاه‌‌‌‌های بین‌المللی تهران برگزار می‌شود و می‌توان گفت که رویدادهای مهمی نظیر ایران اکسپو، جدای از معرفی توانمندی‌‌‌های صادراتی کشورمان در حوزه‌های مختلف، زمینه‌‌‌های قابل‌توجهی را برای ایجاد ارتباط میان فعالان اقتصادی ایران و فعالان اقتصادی خارجی که به توانمندی‌‌‌های کشورمان نیازمند هستند، ایجاد می‌کند و عملا به مثابه یک حلقه واسطه جهت پیوند دادن تولیدکنندگان و کارآفرینان ایرانی با آن دسته از کشورها، شرکت‌ها و افرادی عمل می‌کند که به توانمندی‌های کشورمان به شدت نیاز دارند؛ به همین بهانه سراغ مجید تکبیری، رئیس ستاد برگزاری نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی جمهوری اسلامی ایران(ایران اکسپو) رفتیم تا به بررسی زوایای مختلف نمایشگاهِ پیش‌رو (ایران اکسپو۲۰۲۴) بپردازیم که در ادامه بخش‌هایی از این گفت‌وگو را می‌خوانید. او پیش‌بینی می‌کند که قراردادهای انعقادی خارجی در حاشیه ایران اکسپو نسبت به دوره گذشته دو برابر خواهد شد. حال آنکه چنانچه این هدف محقق شود، چشم‌انداز تجارت ایران می‌تواند مثبت ارزیابی شود.

با توجه به شعار دولت سیزدهم مبنی بر فعال‌سازی دیپلماسی تجاری اقتصادی و تجربه برگزاری ایران اکسپو در سال گذشته، ارزیابی شما از برگزاری ایران اکسپو در راستای رسیدن به اهداف مدنظر چیست ؟

در نمایشگاه ایران اکسپو۲۰۲۳، برآورد اولیه ما حضور ۱۰۰۰ تاجر و بازرگان بود و توقع حضور ۱۳۲۶ تاجر و بازرگان از ۷۰ کشور دنیا را نداشتیم ولی برای نمایشگاه امسال، استقبال شرکت‌های داخلی و تجار خارجی به نحوی است که برآوردها حاکی از حضور بیش از ۲۰۰۰ تاجر و بازرگان از بیش از ۱۰۰ کشور دنیاست و این استقبال، بیانگر آن است که دوره قبل، دوره موفقی بوده که استقبال به این حد رسیده است چون اگر این پروژه موفق نبود، استقبال تا این میزان افزایش پیدا نمی‌‌‌کرد. همچنین در دوره قبل، برآورد ما آن بود که بیش از یک میلیارد قرارداد تجاری منعقد شود ولی چند ماه پس از برگزاری نمایشگاه، ارزیابی‌‌‌ها نشان داد که بیش از۲میلیارد دلار قرارداد تجاری بین شرکت‌های ایرانی و تجار خارجی بسته شده است و استقبالی که شرکت‌ها و تجار کشورهای مختلف از این نمایشگاه داشتند، قابل‌توجه بود. همچنین براساس نظرسنجی که با همکاری سازمان توسعه تجارت از میزان رضایتمندی شرکت‌کنندگان خارجی داشتیم، بیش از ۸۵‌درصد از تجار بین‌المللی برای حضور در دورِ بعدی نمایشگاه ابراز تمایل کرده و عنوان کرده بودند در نمایشگاه بعدی با برنامه بیشتری در نمایشگاه حاضر می‌‌‌شوند چون برای بسیاری از تجار خارجی که سال پیش در نمایشگاه شرکت کردند، کار با ایران جذاب است. قریب به ۶۰‌درصد تُجاری که سال گذشته در نمایشگاه حضور پیدا کردند، برای اولین بار بود که در ایران حاضر می‌‌‌شدند و دیدگاه‌‌‌های آنان نسبت به صنایع، گردشگری و پتانسیل‌‌‌های تجاری ایران بعد از شرکت در دورِ اول نمایشگاه، تغییر کرد و از همین رو در این دوره با تعداد بیشتری برای حضور اعلام آمادگی کردند.

تعداد و سطح حضور شرکت‌ها و تجار خارجی برای ایران اکسپو ۲۰۲۴ چه تغییری کرده است؟

سطح هیات‌‌‌ها برای حضور در ایران اکسپو ۲۰۲۴ ارتقا پیدا کرده است. در سال گذشته حدود ۱۲ وزیر یا رئیس اتاق بازرگانی به عنوان سرپرست هیات تجاریِ کشورهای خارجی در نمایشگاه حاضر شدند. در حال حاضر برآورد ما این است که هیات تجاریِ بیش از ۳۰ کشور با حضور وزیر مربوطه در نمایشگاه حاضر می‌‌‌شوند. همچنین تا این لحظه با دعوتی که از سوی رئیس اتاق بازرگانی صورت گرفته، بیش از ۱۳ رئیس اتاق بازرگانی از کشورهای مختلف برای حضور در این رویداد به همراه هیات تجاری اعلام آمادگی کرده‌‌‌اند و برآوردها حاکی از آن است که این تعداد به بیش از ۲۵ کشور می‌‌‌رسد. این آمار بیانگر استقبال از این رویداد است. همچنین دعوت بیش از ۱۴۰۰ تاجر قطعی شده و وارد فاز هماهنگی‌‌‌های دیگر از جمله زمان حضور، نوع پرواز و موارد دیگر شده‌‌‌ایم.

با وجود این لیست کشورها در حال تکمیل شدن است. ارزیابی شما از تاثیر برگزاری رویداد ایران اکسپو و قراردادهای منعقد شده در این نمایشگاه در افزایش سطح تجارت و صادرات کشور چیست و چه برنامه‌‌‌هایی برای ایران اکسپو ۲۰۲۴ برای ارتقا و تنوع‌‌‌بخشی به قراردادهای تجاری در نظر گرفته شده است؟

ما سه مدل قرارداد را برای نمایشگاه امسال پیش‌بینی کردیم که در نشست‌‌‌های B۲B ایران اکسپو دنبال می‌شود. قراردادهای خرد را قراردادهای زیر ۵ میلیون دلار و قرارداد متوسط را بین ۵ تا ۱۰۰میلیون دلار لحاظ کرده و قرارداد کلان را بالای ۱۰۰ میلیون دلار پیش‌بینی کرده‌‌‌ایم که عمدتا مربوط به حوزه‌‌‌های فولاد، پتروشیمی، ساختمانی و... است که نوسان در این حوزه‌‌‌ها تاثیر چشمگیری بر ترازِ تجاری کشور دارد؛ همچنین بیش از ۳۰۰ مترجم تجاری را برای این دوره آموزش داده و پیش‌بینی برگزاری بیش از ۳۹۰۰ نشست B۲B در طول برگزاری نمایشگاه با حضور این تعداد مترجم را داریم. کل صادرات و واردات ما در سال گذشته نزدیک به ۱۵۳ میلیارد دلار بود و برای خروجی نمایشگاه ایران اکسپو صحبت از رقم ۲ میلیارد دلار می‌شود که عمدتا بازارهای جدید است. تجارت ما در حال حاضر مربوط به حوزه‌‌‌های اصلی مثل نفت، پتروشیمی، مشتقات نفتی، فولاد و... است. اما در بازارهای صادراتی معمولا روال به این شکل نیست که در یک سال، سقف صادرات به آن کشور زده شود و معمولا فرآیندی طی می‌شود که شامل بازارسازی، شناخت بازار و ایجاد بازار است. به عبارتی، توسعه تجارت به یک بازار هدف، مرحله به مرحله پیش می‌‌‌رود. پروسه صادرات و مانایی صادرات به یک کشور ممکن است ۱۰ سال طول بکشد تا به یک عدد پایدار و قابل‌توجه در آن گروه کالایی برسد و جزو ذائقه و سلیقه مردم شده و در ساختار تجاری کشور هدف، قرار گیرد که ما با برگزاری نمایشگاه و دعوت از تجار کشورهای مختلف، روند مربوطه را پیش برده و این هدف را توسعه ی‌‌‌دهیم.

یکی از چالش‌‌‌های حوزه تجارت و صادرات، محدودیت شرکای تجاری کشور است، ایران اکسپو چه فرصتی برای تنوع‌‌‌بخشی به شرکای تجاری ایجاد کرده و در این دوره از چه کشورهایی برای حضور در این نمایشگاه دعوت شده است؟

هیات تجاری از ۵ قاره دنیا در نمایشگاه داریم که برخی کشورها با هیات‌‌‌های بلندپایه در نمایشگاه حاضر می‌‌‌شوند. برخی کشورها مثل چین، روسیه، پاکستان، هند، عراق و برخی کشورهای آفریقایی با هیات‌‌‌های تجاری بالای ۶۰ نفر و حتی چین با بیش از ۲۰۰ نفر هیات تجاری در این نمایشگاه حضور خواهند داشت. همچنین هیات‌های تجاری از کشورهای شرق آسیا، کشورهای همسایه، آفریقایی، اروپایی و آمریکای لاتین در نمایشگاه، داریم. بعضی کشورها مثل کشورهای همسایه نیز در سطح وزیر و رئیس اتاق بازرگانی در نمایشگاه حضور خواهند داشت. در مجموع بیش از ۱۸۰۰ تاجر و بازرگان برای حضور در ایران اکسپو۲۰۲۴ تا این زمان تایید شده است و در حال پیگیری امور مربوط به حضور آنها هستیم. پیش‌بینی ما حضور بیش از ۲۰۰۰ تاجر و بازرگان است و طی روزهای آینده ممکن است حضور تعداد بیشتری تایید شود. همچنین حضور تجاری از ۸۶ کشور تایید شده که ممکن است تا روزهای آخر مانده به برگزاری نمایشگاه، تعداد کشورها افزایش یابد و به ۱۰۰ کشور برسد. همچنین پیش از این با ۱۰ تا ۱۵ کشور در گروه‌‌‌های کالاییِ️ محدود تجارت داشتیم که ایجاد هرگونه چالشی با این کشورها به دلیل تحریم یا موارد دیگر تاثیر زیادی بر تجارت کشور داشت. قصد ما در نمایشگاه ایران اکسپو آن است که تعداد بازارهای هدف را افزایش دهیم. در عین حال در تلاش هستیم بازار فروش گروه‌‌‌های کالایی را که بیشتر مربوط به بنگاه‌‌‌های کوچک، متوسط، شرکت‌های فناور و دانش‌‌‌بنیان بخش خصوصی هستند توسعه ‌‌‌دهیم. در واقع قصد داریم زیرساخت‌‌‌هایی فراهم کنیم که تاثیر این اقدامات در اقتصاد و تجارت کشور به صورت تثبیت شده در آینده‌ای نزدیک مشخص می‌شود.

یکی از چالش‌‌‌های حوزه صادرات، سهم پایین کالاهای با ارزش افزوده و فناور‌محور است، رویکرد ایران اکسپو در راستای تقویت حضور شرکت‌های فناور و دانش‌‌‌بنیان چیست؟

در نمایشگاه ایران اکسپو، تمرکز زیادی بر محصولات دانش‌‌‌بنیان داریم و در تلاش هستیم بازارهای هدف این محصولات را شناسایی کنیم. سال گذشته روبات جراح ایرانی رونمایی شده در نمایشگاه توسط سه کشور سفارش داده شد. در مجموع هر اقدامی که برای توسعه صادرات غیرنفتی کشور کمک‌‌‌کننده است، با وحدت رویه‌‌‌ای که بین دستگاه‌‌‌های مسوول در این زمینه وجود دارد در حال پیگیری است. واقعیت آن است که خروجی این رویدادها در سال‌‌‌های آینده بیشتر مشخص می‌شود. چین از حدود ۶۴ سال پیش CHINA EXPORT را راه‌‌‌اندازی کرد و سالی دوبار این نمایشگاه برگزار می‌شود. در حال حاضر، چین تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای دنیا شده است که یکی از مولفه‌های رشد آن همین موضوع است .

آیا ارزیابی از میزان رقم قراردادهای تجاری برای نمایشگاه امسال داریم و چه مکانیسمی برای پیگیری اجرای قراردادها بعد از پایان نمایشگاه در نظر گرفته شده است؟

برآورد ما این است که با توجه به افزایش تعداد تجار، کشورها و هیات‌‌‌های تجاری، رقم قراردادهای تجاری امسال نزدیک به دو برابر سال گذشته برسد یعنی حدود ۴ میلیارد باشد. البته این موضوع، به نوع قراردادها و کلان و خرد بودن آنها بستگی دارد. تلاش داریم با ایجاد دبیرخانه دائمی و پیگیری‌های تیم B۲B و همراهی سازمان توسعه تجارت، قراردادهای تجاری، تا مرحله اجرا، پیگیری و رصد شود. آمارها حاکی از آن است که در دوره‌‌‌های اخیر، این نمایشگاه، ۲۸۶‌هزار بازدیدکننده خارجی داشته و بالای ۵۷ میلیارد دلار تبادل تجاری در این نمایشگاه صورت گرفته است.

بنابراین اگر رویدادهایی مثل ایران اکسپو از ابتدا به طور صحیحی پایه‌‌‌گذاری شود در آینده می‌تواند دستاوردهای اقتصادی زیادی داشته باشد و اقتصاد را در مسیر درست قرار دهد. آیا برای شرکت‌های خارجی در این دوره از نمایشگاه غرفه در نظر گرفته شده است؟

در این دوره، حداقل از سوی ۵ کشور، تقاضای پاویون و غرفه داشتیم، چین تقاضای ۵‌هزار متر فضای نمایشگاهی داشت. اگرچه این موضوع برای برگزارکننده جذاب است، اما در حال حاضر فضا و زیرساخت‌‌‌ها، این اجازه را نمی‌‌‌دهد. بنابراین با توجه به اسم نمایشگاه که نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی ایران است، غرفه و پاویون خارجی در نمایشگاه نداریم و تنها بازدیدکنندگان و هیات‌‌‌های تجاری خارجی حضور دارند.

چه تعداد شرکت و بنگاه داخلی در ایران اکسپو۲۰۲۴ حضور دارند و فرآیند انتخاب و ارزیابی این شرکت‌ها برای حضور و داشتن غرفه چه بوده است؟

برآورد ما این است که با احتسابِ هلدینگ‌‌‌ها بیش از ۸۰۰ شرکت صادراتی برتر در ایران اکسپو۲۰۲۴ حضور دارند. اولویت این دوره آن بود که شرکت‌ها برای حضور در ایران اکسپو ۲۰۲۴ با بررسی بیشتری انتخاب شوند، از همین‌رو سازمان توسعه تجارت اعلام کرد که صادرکننده‌‌‌های برتر ملی و استانی می‌توانند در این نمایشگاه حاضر شوند. یکسری شرکت‌ها هم با ملاحظاتی که در شورای سیاستگذاری مدنظر بود، در راستای اهداف صادراتی، بازارسازی و با توجه به ظرفیت شرکت‌ها‌‌‌، مجوز حضور در نمایشگاه را پیدا کردند.

چه تعداد گروه کالایی در این نمایشگاه حضور دارند و این تعداد نسبت به سال گذشته چه تغییری داشته است؟

واقعیت آن است که ایران اکسپو نیاز به ظرفیت‌‌‌های نمایشگاهی بزرگ‎تر در کشور را به وجود آورده است. برای ایران اکسپو ۲۰۲۴ کل ظرفیت ۵۰هزار متری نمایشگاهیِ نمایشگاه بین‌المللی تهران به عنوان بزرگ‌ترین سایت نمایشگاهی کشور با احتساب فضای باز به کار گرفته شده است. از همین رو به دلیل استقبال بالا و همچنین ظرفیت نمایشگاه، امسال، گروه‌‌‌های کالایی را که سال گذشته ۱۰ گروه بود، کاهش دادیم و تعدادی از گروه‌‌‌های کالایی را زیرمجموعه گروه‌‌‌های اصلی قرار دادیم تا بتوانیم پاسخگوی صادرکنندگان برتر کشور در ۶ گروه کالایی عمده باشیم.

از لحاظ هزینه، شرایط برای حضور بنگاه‌های کوچک، متوسط و شرکت‌های دانش‌‌‌بنیان فراهم بود؟

تلاش ما این است که بسترهای صادرات را ارزان و آسان کنیم و صادرکنندگان به جای صرف هزینه دلاری و وقت و نیروی انسانی برای بازاریابی در بازارهای هدف، با حضور در ایران اکسپو با صرف هزینه‌‌‌ای به مراتب کمتر، فرصت مذاکره و معرفی کالا به هیات‌‌‌های خارجی و تجار کشورهای هدف را داشته باشند. در ایران اکسپو، شرکت‌ها به ریال، برای یک نمایشگاه در تهران هزینه می‌‌‌کنند، اما عملا فرصت تعامل و مذاکره با تجار چند کشور هدف صادراتی را پیدا می‌‌‌کنند.

زیرساخت‌‌‌های برگزاری ایران اکسپو نسبت به سال گذشته تا چه میزان بهبود پیدا کرده است؟

بسیاری از زیرساخت‌‌‌ها، همچنان نیاز به بهبود دارند و به دلیل آنکه رویدادهایی در این ابعاد به دفعات در کشور برگزار نشده، این احساس نیاز برای توسعه زیرساخت‌‌‌هایی در زمینه هتل، حمل‌ونقل و موارد دیگر ایجاد نشده و بخش خصوصی هم رغبتی برای حضور در این زمینه نداشته است. برگزاری رویداد ایران اکسپو در واقع این احساس نیاز و تکاپو را ایجاد کرده است. در زمینه هتل‌‌‌سازی، شرکت‌های بخش خصوصی بیشتر فعال شده‌‌‌‌‌‌اند، همچنین شرکت‌های حمل‌ونقل و خدماتی برای سرمایه‌گذاری در این بستر ترغیب شده‌‌‌اند. به طور کلی برگزاری این‌گونه نمایشگاه‌‌‌ها، توسعه صادرات غیرنفتی، رونق تولید و اشتغال‌زایی را به دنبال دارد. هرچه صادرات کشور افزایش یابد نوسانات ارزی و مشکلات کشور کمتر می‌شود و از همین رو بخش خصوصی و دولتی باید در همکاری و تعامل سازنده با یکدیگر قرار داشته باشند.