مقدمه :
اب همواره از اصلی ترین وجه حیات انسان و جانوران بوده است و مثل معروف» همه از اب زنده ایم» را شنیده ایم . شکل گیری جوامع بشری همواره حول محور اب شکل گرفته است . ایجاد دهات ، قصبات و شهرها در طول قرون گذشته با اب بوده است . هر کجا اب بوده بشر توانسته است زندگی کند. در ادیان مختلف خصوصا دین مبین اسلام اب دارای تقدس است و نگاه به اب بایستی بنحوی باشد که مصرف کنندگان ان به خود اجازه الوده نمودن و هدر ان را ندهند .
در قرن حاضر بشر با ازدیاد بی محابا جمعیت در جهان روبرو شده است و بعلت نبودن فرهنگ، دانش و مهمتر مدیریت منابع استحصال اب و مصرف ان، گسیختگی جدی در دورنمای ذخایر و منابع ابی جهان بوجود امده است، در گذشته جنگ های فراوانی به خاطر تقسیم اب بین جوامع و اقوام مختلف حادث شده است امروزه نیز این امر نیز از بین نرفته بلکه به شدت بین دول مختلف من جمله کشور ما با همسایگان اختلاف نظر و تنش ابی وجود دارد و متاسفانه با محدود بودن اب و ازدیاد بی رویه جمعیت و همچنین مهم تر بالارفتن درجه حرارت زمین بیشتر و گسترده تر نمایان گردیده است .

بحث اصلی :
امروز با توجه به گسترش علم و تکنولوژی و داشن بشر و مهم تر گسترده تر شدن جوامع بشری امر مدیریت در همه موارد شاخص بوده و گذر از یک اتفاق بایستی با داشتن دانش کاربردی مدیریت صحیح و شناخت این موارد صورت گیرد و قطعا مدیریت منابع اب و مهم تر مدیریت مصرف ان یکی از اولویت های اصلی روز جهانی و ایران است . پدران ما قبلا در کنار رودخانه ها و در چادرها زندگی میکردند و بعدا قصبه ها و دهات شکل گرفت و مدیر این مجموعه شخصی بنام کدخدا بوده که ایشان نقش سه قوه قوه مقننه ،مجریه و قضاییه ان ده یا قصبه را ایفا می نمود و کدخدا به منظور جلوگیری از تنش های مختلف من جمله تنش های ابی حق ابه را تعیین و شخصی بنام میراب را به نمایندگی خود بکار می گرفت، امروز نیز در اغلب قصبات و دهات های کشور، چنین رویه ای هنوز رایج است . لذا بزرگترین چالش ما نگاه به مدیرت هم منابع اب کشور و هم توزیع و مصرف ان است .
همگان واقفند که ما در کشوری در خاورمیانه قرار داریم که سطح و میزان بارش سالیانه ما از متوسط منطقه خاورمیانه به مراتب پایین تر بوده و تنها قسمتی که میزان بارش ان با بارش های مناطق پر اب جهان هم خوانی داده تنها منطقه بسیار محدودی در شمال کشور ما است . بدین معنی که ما بایستی برای ذخیره اب در زیر سفره های زیرزمینی و یا بارش های سالیانه بنحوی موضوع را مدیریت نماییم که پاسخگوی جامعه رو به تزاید جمعیت مصرف خود باشیم.
ما بایستی به دنبال مدیریت مصرف اب را در کشور کم اب خود باشیم نه اینکه منتظر بارش های زیاد باشیم. البته این بدان معنی نیست که در شرایط حال و بعلت مدیریت ناصحیح از منابع اب زیرزمینی در سالهای گذشته به دلایل عدیده به سمت استفاده از ابهای عمیق یا استفاده از اب دریا و انتقال ان در طول های بسیار طولانی از جنوب به شمال ایران با شیرین کردن ان باشیم . حرفه مهندسی اب اصولی دارد و حکم ان استفاده از بهترین گزینه مصرف که نیاز به اب کم می باشد در اولویت است . یعنی به من مهندس باید تفهیم شود که من X متر مکعب اب در دسترس دارم و باید پاسخگوی چنین نیازهایی باشم و در غیر اینصورت من هدردهنده اصلی منابع ملی کشورم خواهم بود .
مصرف اب در دنیا شامل اب قابل شرب ، اب صنعتی و اب کشاورزی تقریبا با توجه به حجم وارد شده در هر منطقه دارای خصوصیات قطعا مشترکی می باشد و البته تفاوتهای محسوسی ممکن استدر این حوزه وجود داشته باشد . در کشور ما اب قابل شرب حدود 5 - 6 % ، اب صنعتی 3-5 % و همچنین الباقی مصرف اب کشاورزی را به خود اختصاص می دهد . به عبارت روشن تر مشکل اساسی ما در مصرف بی رویه و غیر مهندسی مصرف اب در حوزه کشاورزی است. ورود به هر یک از این سه حوزه بحث خاص خود را دارد که در این مقاله محدود تنها اشاره مختصری می شود :

الف: اب شرب
آب شرب یا آب آشامیدنی (drinking water) آبی است که برای نوشیدن درست کردن غذا و شستشوی خانگی بی خطر است. مقدار آب آشامیدنی مورد نیاز متغیر است. این نیاز به فعالیت های فیزیکی، سن، مسائل مربوط به سلامت و شرایط زیست محیطی بستگی دارد. این رقم در ایران در مناطق روستا ها و مناطق شهری بین 75- 250 لیتر /نفر/ روز متغیر است . عموما در کشورهای توسعه یافته برای کنترل مصرف توزیع اب شرب و غیر شرب از یکدیگر جدا می باشد .
در سال 1990، تنها 76 درصد جمعیت جهان به آب آشامیدنی دسترسی داشتند، در سال 2015 % 89 مردم جهان گزارش شده است.
صندوق جهانی حیات وحش پیش بینی می کند که عقب نشینی یخچال ها در هیمالیا، می تواند جریان آب تابستانی را تا دو سوم کاهش دهد. در منطقه رود گنگ این امر باعث کمبود آب برای میلیون ها نفر خواهد شد.
متغیر هایی که برای کیفیت آب آشامیدنی سنجیده می شوند، به فیزیکی، شیمیایی و میکروبولوژی تقسیم می شود. پارامترهای فیزیکی و شیمیایی شامل فلزات سنگین، ردیابی ترکیبات ارگانیک، مواد جاد معلق (TSS) و کدورت می شوند.  بیشتر آب ها قبل از آشامیدن به مراقبت و  تصفیه نیاز دارند حتی آب هایی که از چاه های عمیق و چشمه ها بدست می آیند. میزان تصفیه اب کلا به منبع آب بستگی دارد. 
در ایران به دلیل خشکسالی، دسترسی به آب آشامیدنی در برخی نقاط به در حال کمتر شدن است.

 ب:آب صنعتی :
روند مصرف افزایشی مصرف آب این روزها هم به دلیل گرم شدن بیش از حد هوا و هم گسترش بیماری کرونا اجتناب ناپذیر به نظر می رسد، اما می توان با اقدام های لازم که شاید کوچک و کم هزینه باشند، مصارف را به گونه ای مدیریت کرد تا امکان تامین آب برای همه هموطنان در این شرایط سخت، فراهم شود.واقعیت اینکه استفاده از تجهیزات کاهنده مصرف، اصلی ترین و مهم ترین گام در اعمال مدیریت صحیح بر مصرف آب به شمار می روند، اما این که تجهیزات چگونه و چه میزان در کاهش مصرف موثرند، نیازمند بررسی های کارشناسی است.مرکز پژوهش مجلس شورای اسلامی پیش از این در یکی از مطالعات خود به بررسی مدیریت منابع و اصلاح الگوی مصرف آب در بخش معدن و صنایع معدنی ایران پرداخته است و دستاوردهای بین المللی را در این ارتباط اطلاع رسانی کرده است. مصرف اب فی المثل یک مجتمع معدنی و صنعتی که بطور نامتعارف و غیربهینه صورت گیرد بر کیفیت آب تأثیر منفی می گذارد، موجب بروز درگیری با سایر بخش‌های صنعتی به خصوص کشاورزی و جوامع محلی و مشکلات اقتصادی در منطقه می شود.واقعیت این است که دولت‌ها و یا مقام های محلی مسوول تنظیم مصرف آب هستند، اما ضرورت دارد تا شرکتهای معدنی فراتر از مقررات موجود نسبت به مصرف آب حساسیت نشان دهند، به ویژه که در این بخش ظرفیت کنترل و نظارت دولتی محدود است.تصفیه زهاب‌ها و پسآب‌های معدنی حاصل از عملیات فرآوری و استخراج معادن امری ضروری است، زیرا روی آبخوان های محلی اثرگذار است و می تواند آثار نامطلوبی در سطح محلی داشته باشد. نقشی که این شرکت‌ها می توانند در تأمین جوامع آب محلی، بوسیله مشارکت با سازمان‌های غیردولتی و یا با استفاده از امکانات خود ایفا کنند، بسیار قابل توجه است. مصارف آب در دنیا براساس آمار جهانی، متوسط مصرف آب در جهان شامل حدود ۷۰ درصد در بخش کشاورزی، ۲۰ درصد در صنایع و انرژی و بقیه مصارف عمومی است.آمارهای بین المللی گویای آن است که ۳۳ کشور در جهان با بحران آب روبرو هستند که ۱۴ کشور در خاورمیانه قرار دارند در حالی که با افزایش رشد جمعیت و توسعه شهرها و زیرساخت‌ها برای محصو لات فلزی، افزایش تقاضا در بازار وجود خواهد داشت و به دنبال آن نیز افزایش مصرف و تقاضای آب مطرح می شود و ایران نیز در شمار کشورهایی است که با بحران جدی آب روبرو است.

پ: آب کشاورزی:
با مصرف بهینه آب حوزه کشاورزی می‌توان در تمام مناطق قابل کشت بهترین محصولات کشاورزي را بدست اورد اما مصرف آب کشاورزی در کشور ما با کمبود جدی دانش فنی روبه رو است و دستگاه های اجرایی برنامه های عملیاتی برای مصرف بهینه آب ندارند و آموزش لازم برای استفاده از سامانه های نوین آبیاری به کشاورزان داده نشده یا کمتر به ان توجه می شود . باید با مدیریت درست منابع آب (هم عرضه و هم تقاضا)، استفاده از دانش و فناوری های نوین، اصلاح الگوی کشت، استفاده از سیستم های آبیاری مدرن و گسترش آن در سطح مزارع، آموزش مناسب کشاورزان و بهره برداران و ارزیابی امکان تولید و مبادله محصولات کشاورزی(براساس آب مجازی)، به سوی استفاده مناسب از آب و بهبود بهره وری آب کشاورزی حرکت نمود. همچنین باید توجه داشت که توسعه پایدار بدون پایداری منابع آب در هیچ کشوری امکان پذیر نیست.
اجرای سامانه آبیاری نیاز به آموزش جدی دارد، در گام اول باید نحوه صحیح استفاده از این روش به کشاورزان با در اختیار قرار دادن روش نوین ابیاری آموزش داده شود تا آن‌ها بتوانند آب را بصورت کاملا بهینه مصرف کنند و محصولات آنها نیز از نظر کمی‌وکیفی مناسب بدست امد. نکته اساسی در این راه، بومی‌سازی این سامانه است، باید با توجه به شرایط آب وهوایی و متناسب با هر اقلیم این سامانه توسط مسئولان دولتی اجرا شود.
راهکارهای دیگری مانند  توسعه کشت های گلخانه ای، اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار و مهار آب هاي فصلي می تواند تا حد قابل توجهی بر بهبود الگوی مصرف آب در کشاورزی تاثیر مثبت داشته باشد.
در بسیاری از مناطق کشور، روش آبياري، آبياري ثقلي و يا غرق آبي مرسوم است که مزارع معمولا بصورت نواري، کرتي، نشتي و یا جوی و پشته آبياري مي شوند. اما آنچه اخیرا در برخی اراضی آبی تحت کشت محصولات صیفی و جالیز به چشم می خورد، استفاده کشاورزان از سیستم های آبیاری قطره ای بجای روش های مرسوم آبیاری است. دانش فنی و فهم بالای کشاورزان و مجموعه امکانات، ظرفيت هاي بالقوه و محدود نمودن آب آبیاری کنترل شده براي تغيير الگوي مصرف آب زراعي موجب می شود تا کشاورزان منطقه بدون اینکه توسط مروجین کشاورزی منطقه توصیه شده باشند، آگاهانه به طرف اصلاح الگوی مصرف آب در کشت محصولات بروند.که نتايج بسيار مطلوبي نیز در پی خواهد داشت. چراکه در مزارعي که به طريق آبياري تحت فشار و قطره اي آبياري مي شوند، علاوه بر کاهش حجم آب مصرفي و بهبود چشمگير کيفيت و کميت محصولات، هزينه هاي توليد به میزان زیادی کاهش یافته است. به نظر می رسد ضرورت دارد این سیستم که در واقع یکی از راهکارهای عمده ای است که عملا در بخش اب انجام شده و نتایج خوبی نیز بهمراه داشته است.
قطعا توسعه سیستم های نوین ابیاری می تواند به ارتقاي سطح خدمات زيربنايي در نقاط روستايي، کاهش هزينه هاي توليد محصولات زراعي و باغي،کاهش سهم هزينه آب، افزايش متوسط درآمد ساليانه بخش کشاورزي و بهبود وضعیت زندگی کشاورزان ،بالابردن سهم منطقه در توليدات محصولات زراعي و باغي، توسعه سطح زير کشت باغات در مناطق شيب دار، تداوم توسعه و تولید پایدار در بخش کشاورزی منطقه و عدم کاهش سطح سفره آب زیرزمینی کمک شایسته نمود..
 در طول سالیان اخیر با کاهش نزولات آسمانی، افزایش برداشت غیر‌کارشناسی و غیرقانونی از منابع زیرزمینی در بخش‌های مختلف به‌ویژه کشاورزی و بي توجهي به روش‌های بهینة مصرف آب در بخش‌های مختلف، عملاً بحران و تنش آبی پيش آمد و کارشناسان در محافل کارشناسی و حتی سیاسی دربارة اين بحران بحث و مجادله مي کنند. چاره‌جویی برای وضعیت بد آب در کشور، امری است که باید از سالیان خيلي دور به‌عنوان یکی از عوامل احتمالی بحران‌زا در کشور مورد بررسی  قرار می‌گرفت ولی متاسفانه در کشور ما بطور جدی به آن پرداخته نشده و با وجود اعلام وضعیت نامناسب تنش آبی، همچنان نگاه‌ها و برنامه ها، ‌گذرا و کوتاه‌مدت است.             
   
نتیجه گیری:
بر اساس منابع اعلام شده جهانی شاید تابستان سال جاری میلادی از گرم ترین تابستانهای قرن اخیر در جهان باشد و پیش بینی می شود درجه حرارت 50 الی 70 درجه سانتی گراد در پاره ای از نقاط جهان من جمله خاورمیانه در جهان باشد که تا حال چنین شرایطی دیده نشده است. این مساله مدیریت منابع اب و مصرف ان را در سطح جهانی جدی می نماید . کشور ما در منطقه نیمه خشک و بعضا خشک قرار دارد و این مطلب جدیدی نیست و از ابتدا گذشتگان و پدران ما با این مساله روبرو بودند و حسب مورد و با توجه به دانش روز خود برای ان راهکار انتخاب کردند . این وظیفه بر دوش اول دولت ها و بعد وظیفه ما مهندسان و البته با داشتن دانش و تکنولوژی جدید فرض است که بنحوی مشکل کشور خود را مدیریت نماییم و پاسخگوی نیازهای مردم کشورمان باشیم و از تنش های ابی جدا جلوگیری نماییم .
کشور ما با اختلاف درجه حرارات 30 درجه سانتی گراد در طول سال در جنوب و شمال ایران دارای پتانسیل های بالقوه گوناگون برای تولید مواد غذایی ، میوه جات و صیفی جات ، برنج ، گندم ، جو بصورت دیم و یا ابی داریم . در گزارشات FAO در مورد شرایط خاص ایران گزارشات بسیار مثبتی در تولید مواد غذایی ذکر شده است اگر ما در این مورد در خاورمیانه توفیق نداشتیم قطعا مدیریت ناصحیح ما در تولید مواد غذایی است . چه در شرایط حال متاسفانه اب کشاورزی ما با همان روش سنتی سالیان گذشته با راندمان بسیار پایین با توجه به استانداردهای منطقه ای و بین المللی صورت میگیرد . قطعا حل معضل مصرف اب کشاورزی در اولویت اول مسئولان کشور خواهد بود و به ضرص قاطع چنانچه این مورد حل و رفع شود ما دغدغه بی ابی ، بی برقی در فصول مختلف سال من جمله در تابستان گرم جاری نخواهیم داشت مدیریت اب شرب و اب صنعتی با توجه به میزان مصرف ان نبایستی کار دشوار و غیر قابل دسترس باشد در کشور ما باشد. البته فرسودگی سیستم های انتقال اب در کلان شهرها نظیر کلان شهر تهران امری بدیهی است و از سالیان گذشته جز دغدغه های مسئولین وزارت نیرو بوده است رقم قابل توجهی از اب سالم تصفیه شده در خطوط انتقال و شبکه های شهری با پرت بسیار زیاد تا 20-30 % گزارش می شود گرچه در سالهای اخیر اقداماتی به منظور بازسازی شبکه و خطوط انتقال صورت گرفته است ولی کفایت امر را ندارد .
اموزش مصرف در امر اب شرب ، اب صنعتی و بالاخص اب کشاورزی امری اجتناب ناپذیر است این در حوزه مسئولیت های وزارت نیرو ، وزارت جهاد کشاورزی و مهم تر صداو سیما ، رسانه های عمومی و فضای مجازی برای دادن اگاهی به احاد مصرف کنندگان این حوزه ها می باشد . یک خانم خانه دار و یک کشاورز بایستی اهمیت ابی سالمی که در دسترس انها قرار میگیرد بداند و انرا مقدس بپندارد .
در کشور ما ایران که دارای شرایط اب و هوایی خشک و کم باران قرار دارد ما هیچگاه شعار مصرف نکنید را نمی دهیم، شعار مصرف بهینه با مدیریت صحیح را پیشنهاد داریم . در متن مقاله اشاراتی به وضعیت منابع اب ایران ، پایین رفتن سفره های اب زیرزمینی بعنوان یکی از منابع اصلی تغذیه ، عدم کنترل روان اب ها Run-off با توجه به تمرکز جمعیت ایران در بخش هایی در حدود 25 تا 30% پهنه ایران اشاراتی گردید . ما تاکید بر مدیریت منابع و مصرف صحیح داریم .
هم اکنون شاید یکی از بزرگترین علل مصرف بی رویه اب علاوه بر پایین بودن تکنولوژی و استانداردهای مهندسی قیمت پایین اب مصرفی بالاخص اب کشاورزی می باشد . ما به بالابردن اب قیمت کشاورزی به منظور کنترل مصرف توسط کشاورزان توصیه ای نداریم بلکه معتقدیم ضمن تشکیل ساختارهای لازم اموزشی به کشاورزان هزینه اب استحصال شده بصورت واقعی در سبد کشاورزان با ورود قوانین موضوعه پشتیبان کننده قرار گیرد .
ما اعتقاد داریم کار مدیریت منابع اب و توزیع در دست دولت قرار داشته باشد و بشرطی که دولت بصورت رگولاتور با بکارگیری بخش خصوصی در این امر ورود نماید . نظیر تمام دیگر بخش های دیگر صنعت احداث این وظیفه نیز بایستی بر اساس اصل 44 ، قانون اساسی و سایر قوانین وابسته و در پی ان به بخش خصوصی واقعی ( نه بخش دولتی و شبه دولتی و خصولتی ) واگذار شود قطعا قوانین لازم برای حضور بخش خصوصی وجود دارد عمل به ان مورد درخواست بخش خصوصی است .