در روزهای اخیر مجلس تصویب کرد که تمامی وظایف و اختیارات دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد تجاری کشور به وزارت امور اقتصادی و دارایی منتقل شود.

در ایران از سال 1372 به بعد 7 منطقه آزاد تجاری تاسیس شده است که در سال گذشته 640 میلیون دلار صادرات و 400 میلیون دلار صادرات مجدد داشته اند.

یک نکته مهم این است که چه در مجلس نهم و چه در مجلس فعلی، نمایندگانی بوده و هستند که پیگیر تاسیس منطقه آزاد تجاری و منطقه ویژه اقتصادی در حوزه انتخابیه خود هستند.

عصر ایران در گفت و گو با دکتر علی شمس اردکانی که دکترای اقتصاد(انرژی و اقتصاد بین المللی) از دانشگاه ایلی نویز آمریکا دارد و در دولت هاشمی رفسنجانی سرپرست منطقه آزاد قشم بوده و در دولت روحانی عضو هیات مدیره آن شده است، تصمیم مجلس درباره مناطق آزاد را مورد تحلیل و بررسی قرار داده است.

[شمس اردکانی فرزند آیت الله مرتضی شمس اردکانی است و روز 28 مرداد 1332 امام خمینی میهمان پدر علی شمس اردکانی در اصفهان بوده که کودتا رخ داده است].

 
در زمان بررسی لایحه برنامه ششم توسعه، کمیسیون تلفیق مجلس تصویب کرد که مناطق آزاد تجاری زیر نظر وزارت اقتصاد اداره شود و از وضعیت فعلی که زیر نظر ریاست جمهوری است خارج شود. مجلس هم رای مثبت به این مصوبه داد. آقای دکتر شمس الان شما عضو هیات مدیره منطقه آزاد قشم هستید و در سال 1372 سرپرست منطقه آزاد قشم بوده اید. در خصوص این مصوبه مجلس چه نظری دارید؟
 
به قول اهل منطق ترجیح بلا مرجح است. چون وزارت امور اقتصاد و دارایی، دستگاهی است که وظایف خودش را نمی تواند به خوبی انجام بدهد. درست است که مناطق آزاد تجاری، محل فعالیت های اقتصادی است ولی سامان فعالیت های اقتصادی کشور در وزارت اقتصاد نیست. وزارت امور اقتصاد و دارایی ما، وزارت دارایی است.

تصمیمات اقتصادی در وزارتخانه های اقتصادی و سازمان  برنامه گرفته می شود. چون در شورای عالی مناطق آزاد تجاری، همه وزرای اقتصادی دولت عضویت دارند. وزارت دارایی هم به لحاظ گمرک در آن شورا حضور دارد.

بنابراین من فکر کنم دوستانی که این موضوع را پیشنهاد کرده اند یا با آقای روحانی موضع دارند یا با دبیر شورای عالی مناطق آزاد موضع دارند یا به دلیل زیاده خواهی بوروکرات ها است.

بنده اگر بخواهم به وزارتخانه های اقتصادی دولت نمره بدهم، وزارت دارایی کمترین نمره را می گیرد. به عنوان یک کارشناس اقتصادی که سابقه کارشناسی من از همه کسانی که در آنجا هستند بیشتر است چنین نظری دارم. اصلا آنان یک عده بوروکرات هستند. حتما هیچکدام از قوانین و مقررات مناطق آزاد کشورهای دیگر را هم نخوانده اند.
 
 آقای دکتر شمس شما می گویید وزیر اقتصاد ناکارآمد است . اما رئیس جمهور به آقای طیب نیا لوح تقدیر داد و از او تشکر کرد. آقای نوبخت هم گفت وزرای اقتصادی دولت موفق هستند. مجلس هم تصویب کرده است که مناطق آزاد زیر وزیر اقتصاد اداره شود.
 
من در مسائل اقتصادی، مجتهد هستم. یکی از علما گفته است در هر علمی مجتهد آن باید از دارالعلمش بیرون بیاید. من افتخار می کنم سه سال دستیار داگلات نورث بودم که جایزه نوبل اقتصاد(1993) را برده است. رئیس جمهور خوشش آمده و لوح داده است.
 
یعنی بدون دلیل لوح تقدیر داده است؟
 
شما وضع نامناسب بانک ها و بیمه ها را نگاه کنید. این چه حرفی است. من اصلا می گویم وزارت امور اقتصاد و دارایی، وزارت اقتصاد نیست و وزارت دارایی است. وزارت تریژری(Treasury) است به اصطلاح خارجی.

در هیچ جای دنیا، مناطق آزاد زیر نظر تریژری(خزانه داری) نیستند. ممکن است صنعتی باشد و زیر نظر وزات صنایع باشد.

ما وقتی قانون مناطق آزاد را می نوشتیم تجربه کشورهایی مثل  چین و مالزی را بررسی کردیم و دیدیم برای کشوری مثل ایران، بهتر این است که زیر نظر یک شورای عالی باشد ولی زیر نظر هیچ وزیری نباشد.

نخ تسبیح آن شورای عالی مناطق آزاد تجاری هم، ریاست جمهوری است. در حقیقت شورای عالی به رئیس جمهور گزارش می دهد. در شورای عالی مناطق آزاد، تعداد 9 وزیر حضور دارند و یکی هم وزیر دارایی است.


به این ترتیب شما از همان ابتدا نقش داشته اید در این که وزیر اقتصاد بر مناطق آزاد ریاست نداشته باشد؟


بله. کاملا اشتباه است. دلیلش هم این است کشورهایی که موفق هستند آن را زیر نظر وزیر دارایی قرار نداده اند.


در کشور چین که مناطق آزاد تجاری موفق دارند وابسته به وزارت اقتصاد و دارایی نیست؟


در آنجا هم یک شورای عالی دارند و رئیس جمهور در راس آن است. در مالزی هم همین طور است.

بنابراین، قرار دادن مناطق آزاد تجاری زیر نظر وزارت اقتصاد و دارایی، از روی علم نیست. دوم این که از روی مصالح اقتصادی مملکت نیست. سوم این که موجب عدم ورود سرمایه داخلی و خارجی در مناطق آزاد می شود.

به احتمال قوی، برخی سرمایه گذاری هایی هم که انجام شده است از مناطق آزاد تجاری فرار کنند.


ما از سال 1372 به بعد 7 منطقه آزاد تجاری داریم. کارنامه این مناطق آزاد به این صورت است که در سال گذشته 640 میلیون صادرات داشته اند. این میزان صادرات نشان می دهد که کارنامه موفقی نبوده است.


شما کشوری دارید که ضد تولید است و ضد صادرات است. همه به دنبال واردات هستند. کشوری که همه واردات چی هستند مناطق آزاد آن، نه تولیدی می شود و نه صادراتی.

این رشد اقتصادی که از نظر عدد و رقمی حاصل شد و مثلا حدود 7 درصد است، ناشی از رشد تولید نفت و گاز است که ماده اولیه است. تولید واقعی ما و فرآیندهای تولیدی ما بالا نرفته است.

با این وضع، می خواهند مناطق آزاد را زیر نظر وزارت اقتصاد قرار بدهند. مقامات  وزارت اقتصاد چه شغلی بلدند ایجاد کنند و چه شغلی ایجاد کرده اند. توصیه من این است که به کار بوروکراتیک خودشان برسند.


این موضوع را کمیسیون تلفیق مجلس به مفاد لایحه برنامه ششم توسعه اضافه کرده است و نه وزارت اقتصاد.


مگر اساتید اقتصاد دنیا در کمیسیون تلفیق مجلس نشسته اند. کسانی که به فکر منافع ملی هستند نماینده مجلس نشده اند. آدم هایی که به دنبال بحث های محلی اند، نماینده می شوند. به درستی گفته اند که : «از آب خرد، ماهی خرد خیزد».
در خصوص مناطق آزاد تجاری و مناطق ویژه، همین جور آدم ها به دولت فشار می آورند که مثلا در فلان نقطه دور دست و بی اهمیت، یک منطقه ویژه تاسیس کنند. تاسیس کنند که چه بشود.



نمایندگان مجلس گفته اند به خاطر نظارت بر مناطق آزاد می خواهند آن را زیر نظر وزارت اقتصاد ببرند.


مجلس چه زمانی نظارت کرده است؟ هشت سال در دوره آقای احمدی نژاد، چه نظارتی انجام داده است.
همین الان مردم دارند در هوای آلوده خفه می شوند و این ناشی از عدم اجرای قانون بهینه سازی سوخت است. بنا بود موتورسیکلت ها برقی شوند.

مجلس که وظیفه نظارتی دارد چرا به دولت نگفته است که به چه علت این کار را انجام نداده است. این نمایندگانی که در مجلس نشسته اند و یک دفعه در کمیسیون تلفیق، مصوبه می گذرانند چرا وظیفه نظارتی خودشان را در اجرای همین قانون انجام نداده اند.
چرا نمایندگان وظیفه خودشان را در اجرای قانون بهبود فضای کسب و کار انجام نداده اند.


پس به نظر شما اگر مناطق آزاد تجاری زیر نظر ریاست جمهوری نباشند و زیر نظر وزیر اقتصاد اداره شوند کارساز نخواهد بود؟


این کار یک اشتباه فاحش است و شدنی نیست. مزیت نسبی ما را از بین می برد. کاری می کنند مناطق آزاد ما که پتانسیل دارند و خصوصا مناطق آزاد ایران در جنوب کشور مثل اروند و کیش و قشم و چابهار، به موفقیت هایی که در دالان آن قرار گرفته اند، نرسند.

 شما می گویید مزیت نسبی و موفقیت مناطق آزاد ولی برای کل یک سال، آقای ترکان دبیر شورای عالی مناطق آزاد گفته اند که مناطق آزاد 640 میلیون دلار صادرات داشته اند و 400 میلیون دلار هم صادرات مجدد. این وضع چه موفقیتی را نشان می دهد؟

برای این که جذب سرمایه کنید، «هزارش نکته می باید به غیر از حسن و زیبایی».


به هر حال مناطق آزاد تجاری ما امتیازات و امکانات بیشتری نسبت به خاک مادر و اصلی به سرمایه گذاران ارائه می کنند.

  یک شرکت بزرگ آلمانی آمده بود که در حوزه انرژی در ایران سرمایه گذاری کند. آن سرمایه گذار دید موتورسیکت ها در محدوده میدان آرژانتین تهران، از خروجی بزرگراه برخلاف می آیند و هیچکس هم جلوی آنها را نمی گیرد و شیوه موتور سواری آنان را دید.

ما با این سرمایه گذار آلمانی رفتیم و رفتیم تا به دم اتاق بازرگانی رسیدیم. گفت شما فکر می کنید در چنین مملکتی باید سرمایه گذاری کرد. بعد هم گفت شما تا رفتارتان را تصحیح نکنید قابل سرمایه گذاری نیستید. رها کرد و رفت.
 
این شخصی بود که وزیر اقتصاد آلمان، او را آورده و به عنوان یک سرمایه گذار خوب در یک حوزه با فناوری بالا و شغل آفرین معرفی کرده بود.


قانون چگونگی اداره مناطق در سال 1372 تصویب شد و در چارچوب آن شما هم از هعمان ابتدای تاسیس سرپرست منطقه آزاد قشم شده بودید. در آن قانون اهدافی از جمله ایجاد اشتغال سالم و مولد و تنظیم بازار کار و کالا را مطرح شده است. در زمان مسئولیت شما تا چه حد برای تحقق این اهداف موفقیت حاصل شد؟
 

ما با یک شرکت از ژاپن قرارداد امضا کردیم. کلنگ هم در قشم زد که 5 میلیون تن فولاد مخصوص تولید کند. اما بوروکرات ها، او را از ایران فراری دادند.

پس کرم از خود درخت است. بروید تحقیق کنید که چه اتفاقاتی افتاد.


بالاخره در سال 72 برای تحقق اهداف قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری چه کارهایی انجام دادید؟


کار زیربنایی انجام دادیم. فرودگاه ساختیم. حاکمیت برقرار کردیم. دور جزیره قشم جاده کشیدیم. جزیره ای که به اندازه بعضی از کشورهای دنیا است، یک جاده درست و حسابی نداشت و یک مدرسه نداشت.

ما تاسیسات زیربنایی را ایجاد کردیم. درضمن با هندی ها قرارداد بستیم برای تولید کود شیمیایی. قرارداد بستیم با ژاپنی ها برای تولید 5 میلیون تن فولاد مخصوص و حتی آمدند و کلنگ زدند. بعد برخی افراد خاص و دوستان آنان در تهران با همدیگر ساختند و گفتند فلانی نمی گذارد ما کار کنیم.

آن افراد خاص بر ما پیروز شدند. اگر قبول نمی کنی برو از آقای هاشمی بپرس. چون خون دل خورد و مجبور شد بگوید نمی خواهیم. گفتم من که در اینجا حقوق نمی گیرم. آن مسئولیت را رها کردم و ادامه ندادم.
 
در سال 1392 و با تشکیل دولت آقای روحانی، چرا عضو هیات مدیره منطقه آزاد قشم شده اید؟
 
ما همیشه فکر می کنیم که می شود خدمت کرد.
 
در این 3 سال در قشم و با حضور شما چه کارهایی انجام شد؟
 
ما رفتیم و متوجه تخلفات نیروهای دولت قبلی شدیم. فرودگاه را فروخته بودند.
 
اعلام شد که زمین های فرودگاه را فروخته بودند.
 
زمین ها را فروخته بودند. آقای روحانی امر فرمودند که حالا شما دوباره برو آنجا. من گفتم به عنوان عضو غیر موظف هیات مدیره می روم و کار اجرایی هم به عهده نمی گیرم. الان متوجه شده ام که باز هم نمی شود کار کرد و در، روی همان پاشنه است.
 
الان از عضویت هیات مدیره منطقه آزاد قشم خارج شده اید؟
 
فقط روی کاغذ، عضو هیات مدیره هستم. به اعضای هیات مدیره گفته ام که شما هر کاری می کنید خلاف است. برای این که بدون مصوبه هیات مدیره، هر کاری انجام بدهند خلاف است. من هم اهل گرفتن حقوق های آنچنانی نبودم. والعاقل یکفیه الاشاره.