هدف از ارائه این نوشتار اجمالی ورود به نقش اموزش و تعلیم و تربیت از نگاه یک جامعه شناس و معلم اخلاق نیست . در این مقاله نگارنده با دید کاملا مهندسی و تجربیات بیش از نیم قرن در حوزه مسائل اجتماعی و فرهنگی اقدام به نگارش این یادداشت نموده است . نگارنده معتقد است که اصلاح عملکرد احاد جامعه در گروه تعلیم و تربیت در افراد جامعه انهم از دوران جدا شدن فرزند از رحم مادر و در طول دوران اموزش و تحصیل و در فضای کار در جامعه است . نگارنده کاملا اعتقاد دارد که حل و فصل مسائل و معزلات پیش روی هر جامعه ای مانند بحث حفظ محیط زیست ، موضوع پیچیده ترافیک ، صرفه جویی در مصرف انرژی با توجه به ازدیاد وسیع و بی رویه جمعیت در کره زمین در گروه اموزش و تعلیم و تربیت افراد بوده و با روش های تحکمی که در پاره ای از کشورهای عموما جهان سومی به پیش می رود قابل حل نیست . در کشورهای پیشرفته غربی و بالاخص در کشورهای اسکاندیناوی تعلیم و تربیت بنحوی در جامعه نهادینه شده که مردم خود کنترل کننده قوانین در جامعه در لباس دولت هستند .

مقدمه :
آموزش بی‌تردید در رشد و تعالی زندگی فردی و اجتماعی انسان و دگرگون نمودن آدمی و تحول حیاتی او جایگاهی بی‌بدیل دارد و عموما می‌تواند نیروی محركه سراسر زندگی انسان باشد. جوهره و گنجینه‌های درونی و بیرونی انسان كه باید به شكوفه‌هایی برسند تا حقیقت وجودی و استعدادهای نهفته او نمایان گردد. آموزش، معنابخش تمامیت و اصل حیات بشری از تولد تا مرگ است و زندگی انسان به طور رسمی، غیر رسمی و یا ضمنی، به طور مستمر و مداوم با این منبع انرژی‌بخش پیوند خورده است. تمام اقشار جامعه در دستیابی به رشد و تعالی، بدون شک نیازمند آموزش هستند و در این راستا كاركنان نیز به عنوان كارگزاران اصلی در سازمان‌ها، علی‌رغم بهره‌مندی از آموزش‌های رسمی و دانشگاهی، در جهت تطبیق با تحولات و تغییرات مداوم و نیازهای روزافزون جامعه نیازمند آموزش مستمر می‌باشند. از آنجا كه در فرآیند آموزش، اولین گام تعیین نیازهای آموزشی است، و تدوین برنامه‌های آموزشی منطبق با اهداف آموزشی می باشد تا سرمایه‌های انسانی و مالی فراوان به هدر نرود .
آموزش تجربه‌ای است مبتنی بر یادگیری و به منظور ایجاد تغییرات تدریجی و نسبتاً ماندگار در فرد تا بتواند توانایی خود را برای انجام دادن كارها بهبود بخشد. به‌طور معمول گفته می‌شود‌،آموزش می‌تواند تغییر مهارت‌ها،دانش،نگرش‌ها و رفتار اجتماعی و سازمانی را در برداشته باشد. نگاهی اجمالی بر زندگی جوامع انسانی آن است كه نه تنها آنچه از انسان بروز و ظهور می‌كند، آموخته‌های او در طول زندگی است، بلكه چنانچه آموخته‌های فرد از او سلب گردد، انسان درمانده خواهد شد . تبلور عقل و استعداد آدمی و شأن و كرامت انسانی او در پرتو آموزش و تعلیم و تربیت صورت می‌گیرد. به نحقیق آموزش در زندگی فردی و اجتماعی انسان موجبات رشد فردی و نیز تحكیم پایه‌های زندگی فردی و جمعی او را فراهم می‌سازد، و بدین جهت است که واژه‌های آموزش و پرورش و یا تعلیم و تربیت مورد توجه صاحب‌نظران و نیز تفسیرهای گوناگون آنان قرار گرفته است.

بحث اصلی
1. تعاریف آموزش
1-1- بنا به تعریف یونسكو، سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد، آموزش و پرورش عبارت است از تمام كنش‌ها و اثرات و راه‌ها و روش‌هایی كه برای رشد و تكامل توانایی‌های مغزی، معرفتی و همچنین مهارت‌ها و نگرش‌ها و رفتار انسان به كار می‌روند، البته به طریقی كه شخصیت انسان را تا ممكن‌ترین حد آن تعالی بخشد و یكی از ارزش‌های مثبت جامعه‌ای كه در آن زیست می‌كند، باشد.
1-2- نكات برجسته تعاریف مذكور عبارتند از : شكوفایی استعدادها، تعالی شخصیت، كسب ارزش‌های والای انسانی و انعكاس آن در گستره زندگی فردی، سازمانی و اجتماعی، كه همگی آثاری چند از نتایج آموزش و پرورش می‌باشند.
1-3- نقش و جایگاه حقیقی و اهمیت آموزش حاكی از آن كه آموزش فرایندی است بلندمدت و مستمر، فرایندی كه از بدو تولد انسان آغاز و با مرگ او پایان می یابد و البته این نظریه‌ای است كه مورد عنایت دین اسلام در دنیا در مفهوم آموزش مداوم و با عبارت «ز گهواره تا گور دانش بجوی» قرار گرفته توصیه نموده است.
1-4- ماهیت مادام‌العمر بودن آموزش به گونه‌ای است كه انواع آموزش‌هایی را كه فرد می بیند، مانند آموزش‌های اولیه‌ كودكی در خانواده، آموزش‌های رسمی، آموزش‌های مداوم و انواع اموزش‌های غیر رسمی را در بر می‌گیرد. آموزش مادام‌العمر آموزشی است كه نیازهای انسان را در تمام سنین، با توانایی های متفاوت و در سطوح آموزشی گوناگون و شرایط حرفه‌ای مختلف جوابگو باشد.
هدف اصلی آموزش كمك به كاركنان در تسلط بر دانش، مهارت و رفتارهایی است كه قابل تعمیم به فعالیت‌های روزانه شغلی باشد.
1-5- انواع آموزش به تعریف سازمان یونسكو به شرح ذیل است :
الف : آموزش رسمی: عبارت است از آموزشی منظم كه معمولاً در مؤسسات آموزشی صورت می‌گیرد. آموزش رسمی به طریقی سازمان داده شده است كه از سطح ابتدایی ساده شروع و در سطوح عالی و دشوار كه تخصصی نیز می‌باشند، خاتمه می‌یابد. اتمام موفقیت‌امیز یك دوره یا سطح با دریافت اجازه ورود به مرحله بعدی توأم می‌باشد.
ب: آموزش غیررسمی: به نوعی از آموزش اطلاق می‌شود كه خارج از نظام آموزش رسمی بوده و به صورت پیوسته یا گسسته از نظر زمانی قابل اجرا است. چنین آموزشی ممكن است گاه وسیله‌ای برای تداوم آموزشی رسمی آموزش‌گیر باشد، به این معنی‌كه برای به دست آوردن صلاحیت لازم حرفه‌ای از نظر مدرك، دوباره به آموزش رسمی روی آورد.
پ: آموزش مداوم: اصطلاحی است فراگیر برای تمام اشكال آموزش و پرورش، از جمله برای آن عده كه دست از آموزش رسمی در هر سطحی كشیده‌اند و آنان كه به دنیای كار وارد شده‌اند و به طریقی مسئولیت‌های افراد بزرگسال را پذیرفته‌اند. بنابراین، آموزش مداوم می‌تواند به افراد اجازه تكمیل یك سطح آموزشی را بدهد، یا به آنها آگاهی و مهارت جدیدی را ارائه نماید.
همین‌طور می‌تواند دانش و مهارت آن‌ها را تكمیل و تجدید و مطابق شرایط روز پرورش دهد. آموزش مداوم را می‌توان در چهارچوب نظام آموزشی رسمی سازمان داد و یا آنكه در خارج از این نظام و بر اساس موضوع و تخصص خاصی آن را به صورت غیر رسمی ارائه نمود.
ت: آموزش ضمنی: انسان در طول عمر، به گونه‌ای سازمان‌نیافته و نامنظم در زمینه‌های دانش، توانش و بینش از آموزش مستمر ضمنی بهره‌مند می‌گردد. آموزش به دست می‌آید،مانند: محیط خانه، خانواده، محیطمستمر ضمنی از طریق تجربیات شخصی روزمره با توجه به محیطی كه فرد در آن رشد می‌یابد و كار و زندگی می‌كند كار و یا محیطی كه فرد در آن ساعات فراغت خود را می‌گذراند؛ زمین ورزش، وسایل حمل و نقل در حین مسافرت و یا از طریق مطالعه و استفاده از وسایل ارتباط جمعی مانند: رادیو، تلویزیون، فیلم.

2. دلایل و ضرورت آموزش نیروی انسانی
در دنیای كنونی، از طرفی مشخصه بارز محیط‌های سازمانی تغییراتی است كه به طور شگرف در زمینه تكنولوژی، اطلاعات، روش انجام وظایف و... بوجود آمده است و از طرفی رقابت تنگاتنگ بین انها برای حفظ و تداوم خود وجود دارد. در این میان كیفیت تعیین كننده و محور اصلی این رقابت می‌باشد. پس شركت‌ها و سازمان‌ها ناگزیر از اتخاذ شیوه‌هایی جهت انطباق خود با این تغییرات می‌باشند و از آنجا كه نیروی انسانی كارآمد، با ارزشترین منبع هر سازمانی به حساب می‌آید قسمت اعظم سرمایه‌گذاری‌ها، معطوف به نیروی انسانی سیستم های نرم افزاری و سخت افزاری گردیده است. مهمترین ابزاری كه به این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد آموزش است كه با هدف ارتقاء كیفی سطح مهارت، دانش و نگرش افراد موجب توانمندی افراد در ایفای وظایف خود و كامیابی سازمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آموزش و خودآموزی امروزه برای هر سازمانی از ضروریات است. زیرا تغییرات سریع محیطی را تنها با در اختیار داشتن كاركنان آزموده می‌توان تبدیل به فرصت‌های رشد كرد. توجه به افزایش توان كاركنان همواره می‌تواند سرمایه‌گذاری صحیحی محسوب شود كه نتیجه مطلوب در لحظات حساس برای سازمان خواهد داشت. پس مأموریت سیستم آموزشی، آماده‌سازی و پرورش نیروی كار و تجهیز تخصصی و فنی این نیرو در جهت انجام صحیح و مؤثر وظایف محوله و افزایش قابلیت انعطاف سازمان در مقابل تغییرات محیطی است.

3. در مقاله های اخیری که نگارنده با عنوان «فرهنگ صرفه جویی در مصرف» و ایضا مقاله « الزام تشکیل وزارت مستقل محیط زیست» ارائه نمود به زوایایی از دیدگاه اموزش و تعلیم و تربیت اشاره شد در تعاریف مختلف اموزش توسط همه جامعه شناسان و کارشناسان من جمله یونسکو حکم بر این است که از تمام روش ها و کنش های علمی ، عملی و فرهنگی که برای رشد و تکامل مغزی ، معرفتی و همچنین مهارت ها ، نگرش ها و رفتارهای انسانی البته با تعالی بخشیدن به شخصیت انسان سود جست. این امر بر اساس تعالیم دین مبین اسلام نیز از گهواره یعنی دوران تولد تا گور یعنی اخرین لحظه حیات توصیه گردیده است . در بخش قبلی به انواع اموزش های مستقیم و غیر مستقیم اشارات اجمالی گردید و به دلائل و ضرورت اموزش نیز اشاراتی شد.
3-1- ما اعتقاد داریم حل و فصل مشکلات در ناهنجاری های جوامع کاملا به خلقیات ، شرایط اب و هوایی ، شرایط ژئوپلیتیک و عواملی از این دست مرتبط است . طبعا محیط خاورمیانه با اروپا ، کشورهای اسکاندیناوی در اروپای شمالی ، امریکای شمالی و کانادا تفاوتهایی دارد و نمی توان یک نسخه برای همه بکار گرفت ولی تمام این جوامع در یک مورد همسو هستند و ان عدم قبول اعمال زور و فشار بر جامعه به عنوان مصرف کنندگان خدمات عمومی با احتمالا خذف استفاده انها با قطع یا بالابردن قیمت ها توسط دولت ها می باشد فی المثل در مورد اب قبل از اینکه ما اقدام به بستن اب مصرفی شرب و مصارف دیگر خانگی را نماییم (البته حساب افراد بی مبالات که مصرف اب برای انها اهمتی ندارد مستثنی است ) باید اقدام به اموزش نماییم و از رسانه های و مدیای عمومی بالاخص صدا و سیما کلیه مصرف کنندگان چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی را اگاهی دهیم و به انها اموزش دهیم که باز کردن شیر در یک ظرفشویی یا دستشویی و دریافت اب شرب با 3-4 اتمسفر که در همان ان به فاضلاب تبدیل می شود دارای چه معزلاتی برای دولت است. یک خانم خانه دار باید از این موارد مطلع باشد اب به چه ترتیبی به تصفیه خانه ها منتقل می شود؟ در شبکه چه اتفاقی میافتد؟ تا این اب به سهولت برای استفاده ایشان در منزل قرار گیرد . مسئولان اب تهران هنوز نتوانسته است به مردم این اموزش را بدهد که با شلنگ خیابان های اسفالته را نباید شست همین مساله یکی از مصارف پرت اب شرب ماست و مسائلی از این دست . لذا باز قویا تاکید میشود که سازمان های ذیربط و صدا و سیما مسئول هستند به من مصرف کننده باید اموزش داده شود . در این ارتباط اعتماد مردم به دولت بایستی جلب شود . این مورد در تمام مسائل محیط زیستی جاری است من جمله جمع اوری زباله ، پاک سازی سیستم های اب بر جوی ها در شهرهای کلان من جمله تهران ، قوانین برای عدم ورود فاضلاب خانگی به سیستم ابهای روان که نیاز به یاداوری نیست و دارای شفافیت لازم است .
3-2- یکی از ناهنجاری های جدی کشور ایران خصوصا تهران مسئله ترافیک و حل و فصل این معزل اجتماعی ان است مهندسی ترافیک حکم می کند که در یک فضایی با سطح فلان هکتار برای امد و رفت صحیح منطبق بر قوانین و استانداردهای بین المللی و سایر خصوصیات جامعه ما فی المثل فلان تعداد خودرو باید تردد نماید ولی در شرایط حال در تهران تا 4-5 برابر است که بنظر میرسد مسئولان در این مورد تمرکزی ندارند و تنها تمرکز بر روی تعداد کارخانجات اتومبیل سازی و کنترل ورود یا خروج ماشین های جدید به ناوگان به شدت اشباع شده تهران هستند . طبق اطلاع اخیر تنها در یک روز بیش از میلیون نفر برای خرید ماشین های شرکت های خودورسازی داخلی به دلائل تبدیل ارزش پول خود و پاسخ به تورم افسار گسیخته نام نویسی کردند که این امر نیز بر تمام بخشهای جامعه من جمله سیستم روحی روانی رانندگان در شهرهای بزرگ اثرگذار خواهد بود و علاوه بر ان باعث تصادفات بخاطر بی کیفیت بودن خودرو هستیم که ارقام جرح و فوت در کشور همواره اعداد سه رقمی بیش از 20 هزار نفر به بالا میباشد که این تعداد می توان اهالی یک شهر کوچک را شامل شود.

پیشنهادات :
در خاتمه نگارنده باز پیشنهادات ذیل را به مسئولان ذیربط بالاخص مسئولان دولتی تقدیم میکند و درخواست دارد که با قبول ضرب المثل ماهی را هر وقت از اب بگیرید تازه است به نکات ذیل توجه ویژه بفرمایند
1. به نقش رسانه ملی در تنویر و اموزش افکار جامعه هدف توجه ویژه شود و این امر قطعا با اعتماد سازی بین دولت و جامعه صورت گیرد . برای تحقق این موضوع نیاز به تعامل هر سه قوه مجریه ، مقننه و قضاییه می باشد اصلاح قوانین بازدارنده و تدوین قوانین مشوق از اولویت های این بخش می باشد .
2. دولت باستی ابتدا از خود با اتکا به» الناس علی دین ملوکهم» شروع نماید و بعد از ان از بخش خصوصی درخواست کمک البته با اموزش لازم را بنماید .
3. ما در مورد حفظ محیط زیست بالاخص حفظ جنگل ها و فضای سبز کشور ، جمع اوری زباله شهری و غیر شهری و ابهای زهردار تخلیه شده در درون ابهای مناطق شهری و غیر شهری بالاخص در دریا قوانین بازدارنده نداریم. نگارنده در مقالات قبلی پیشنهاد ایجاد وزارت محیط زیست را داد امید است به این مهم توجه شود که ما با کمبود بارش در کشور از قبیل بالارفت درجه حرارت کره زمین مواجه هستیم . ما در منطقه نیمه خشک قرار داریم میزان بارش ما محدود است بایستی به موضوع اب کشاورزی ، صنعتی و اب شرب توجه ویژه بنماییم این امر سالیان متمادی در دست مسئولان است کار را بصورت جدی شروع نماییم . راندمان ابیاری کشاورزی ما بسیار پایین تر از راندمان های متوسط بین المللی است .
4. نگارنده معتقد به کنترل مصرف برای افراد بی محابا در جامعه که از نظر اقتصادی در رده های بالای جامعه قرار دارند به شدت مصر بوده و بایستی جلوی بی اخلاقی و بی محابایی انها گرفته شود و از طریق قوه قهریه انها را مجبور به پذیرش نظامات جامعه نمود .
امید است یادداشت اجمالی نگارنده مورد توجه مسئولان قرار گیرد .
رضا طبیب زاده

در تهیه این نوشتار از پاره ای نگاه های اساتید اهل فن استفاده شده است .