کشور ما نه‌ تنها در تولید، توزیع و انتقال انرژی برق به خودکفایی ۹۵درصدی رسیده بلکه می‌تواند در صدور خدمات فنی و مهندسی در این بخش نیز فعال شود. همچنین استفاده از تجهیزات صنعتی کشور را در اولویت قرار می‌دهد.

با این‌حال قیمت بالای تجهیزات داخل قیمت نهایی پروژه‌ها را به نحوی بالا می‌برد که پیمانکاران ایرانی کمتر به استفاده از آنها رغبت دارند. یکی از مزیت‌های صنایع زیرساختی این است که دامنه شمول و توسعه آنها از مرزها راحت‌تر از صنایع دیگر می‌گذرد. دلیل آن هم وابستگی و نیازی است که در همه کشورها درباره این صنایع تعریف شده است. به عنوان نمونه صنعت برق دارای ادبیات یکسان صنعتی در همه کشورهاست. در این میان کشوری بسیار پیشرفته مازاد نیرو و توانش را صادر می‌کند و برخی از کشورها نیز به واردات این انرژی یا تجهیزات آن بسنده می‌کنند. خوشبختانه کشور ما جزو آن‌دسته از کشورهای پرتوانی است که نه‌تنها نیاز داخل را در سطح بالا می‌تواند تامین کند بلکه مازاد نیرو و توانمندی‌های خود را به خارج از مرزها نیز معرفی می‌کند.

سعید مهذب‌ترابی، رییس انجمن مدیریت مصرف انرژی ایران و مدیرعامل شرکت قدس نیرو در این زمینه به صمت گفت: در بخش توزیع برق ۱۰۰درصد، در بخش فوق توزیع و انتقال بالای ۹۵درصد و در تولید بالای ۹۵درصد خوداتکا هستیم یعنی دانش فنی بکارگیری و مونتاژ و ساخت را در اختیار داریم.  شاید همین مزیت بزرگ باعث شده که سهم پروژه‌های پیمانکاری نیروگاه و پروژه‌های انتقال نیرو در کنار سایر رشته‌های زیرساختی صنعتی در کشورهای دیگر بیشتر باشد. سیامک دولتشاهی، دبیرکل و عضو هیات‌مدیره انجمن صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی ایران در گفت‌وگوی مفصل و جامعی که پیش از این با صمت داشت بر این ادعا صحه گذاشته که شرکت‌های ایرانی فعال از نظر فناوری و دانش فنی مشکلی ندارند و به راحتی می‌توانند با رقبای خارجی رقابت کنند. همچنین بیشتر شرکت‌های فنی و مهندسی ایرانی قابلیت صدور خدمات فنی و مهندسی را دارند. درحال‌حاضر نیز ۶۰ تا ۱۰۰ شرکت در کشورهای خارجی فعال هستند.

بومی‌سازی همراه با صادرات

شاید سوال شود که قدرت و دامنه توانایی شرکت‌های پیمانکار برقی ایرانی در خارج از کشور چه میزان است؟ آیا به همان میزان که توانایی ساخت نیروگاه وجود دارد امکان تعمیر و نگهداری آن از جانب شرکت‌های ایرانی محسوس است؟ یا چه میزان قدرت تولید تجهیزات مورد نیاز را در صنعت برق داریم و چه میزان از این تجهیزات در دایره تولید و ساخت پروژه‌ها در کشورهای خارجی تحت لوای صدور خدمات فنی و مهندسی قرار می‌گیرد؟

پیام باقری، عضو هیات‌مدیره و رییس کمیته صادرات صنعت برق به صمت گفت: بعد از انقلاب اسلامی صنعت برق از وابستگی به کشورهای خارجی رها شد و اکنون در مرز خودکفایی است. به این صورت که نزدیک به ۹۵درصد تجهیزات در بخش‌های تولید و توزیع در داخل کشور تامین می‌شود. با بومی‌سازی فناوری تولید تجهیزات صنعت برق به همت کارشناسان داخلی امروزه می‌توانیم ادعا کنیم که این صنعت علاوه بر پیشرفت در تولید داخل در زمینه صادرات نیز یکی از صنایع پیشرو محسوب می‌شود. البته در تفکیک سازه‌های نیروگاهی این نکته را باید یادآوری کرد که در بخش تولید توربین و موتورهای نیروگاهی شرکت‌های تولیدکننده در کشور ما انگشت‌شمار هستند و به‌نوعی شرکت «مپنا» بیشتر در این زمینه فعالیت می‌کند و نسبت به شرکت‌های دیگر پیشرفته‌تر است. این شرکت در تولید توربین‌های بادی و حرارتی نیز پیشرو است. هرچند برخی تولیدکنندگان دیگر نیز برای تولید «های‌تک» این دستگاه‌ها اقدام کرده‌اند. در سایر تجهیزات نیروگاهی می‌توان گفت که مشکل خاصی در کشور نداریم و شرکت‌ها می‌توانند این اقلام را تولید کنند. توانایی در صنعت برق تا آنجا پیش رفته که در کنار تولید و تامین تجهیزات، خدمات فنی و مهندسی در این صنعت نیز به کشورهای خارجی صادر می‌شود. باقری افزود: اجرای پروژه‌های نیروگاهی نیز در کشورهای خارجی انجام و تمام تجهیزات مورد نیاز این پروژه‌ها در داخل کشور تامین می‌شود. درحال‌حاضر به بیش از ۴۰ کشور دنیا تجهیزات صادر می‌کنیم. از این‌رو صنعت برق ظرفیت صادرات بالایی دارد و البته این ظرفیت بیش از میزانی است که درحال‌حاضر انجام می‌شود. این مسئله به‌دلیل موانع بر سر صادرات محصولات «های‌تک» است که گریبانگیر صنعت برق نیز شده و این در حالی است که یکی از راه‌هایی که می‌تواند صنایع را از رکود خارج کند زمینه‌سازی برای صادرات است. در کنار صدور خدمات فنی و مهندسی و تجهیزات، صادرات و انتقال انرژی برق در دیگری را برای پیشرفت این صنعت می‌گشاید.

ارزش‌افزوده بالا و مشکلات برقکاران

حمیدرضا صالحی، نایب‌رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران و دبیر کل فدراسیون صادرات انرژی و صنایع وابسته ایران در این زمینه به صمت گفت: مزیت‌های بسیاری در صدور خدمات فنی و مهندسی وجود دارد؛ چراکه شرکت‌های ایرانی در مقایسه با همتایان عربی و خاورمیانه‌ای خود برد بیشتری در مناقصات دارند که دلیل آن کم بودن هزینه‌های خدمات ما در عین داشتن کیفیت بالاست. وی افزود: البته باید حمایت‌های سیاسی از روند اجرای پروژه‌های پیمانکاری برق شود. اگر حمایت سیاسی از شرکت‌های ایرانی نشود آنها نمی‌توانند با توجه به رقابت موجود در خارج از کشور پیشرفت کنند از این‌رو بنگاه‌های ایرانی باید از سوی دولت در خارج از کشور حمایت شوند. البته در گذشته به‌دلیل تحریم‌ها و نبود حمایت لازم میزان صدور خدمات فنی و مهندسی ما کمتر شد. با این حال توانایی صادرات خدمات فنی و مهندسی چه در ساخت نیروگاه و چه در صادرات تجهیزات و توربین را داریم. این امتیاز ویژه‌ای برای شرکت‌های ایرانی است که درآمدهای ارزی غیرنفتی داشته باشند. دبیر کل فدراسیون صادرات انرژی و صنایع وابسته بر این نکته تاکید کرد که تمام نیروگاه‌های حرارتی، بخار و گازی در کشور ما توسط مهندسان ایرانی تعمیر و نگهداری می‌شود و از این نظر هیچ مشکلی وجود ندارد. این ظرفیت تا حدی است که می‌توان آن را به بازارهای دیگر نیز کشاند. درحال‌حاضر به جز پروژه‌های ساخت نیروگاه در خارج از کشور، تعمیر و تجهیز آن نیز به‌وسیله شرکت‌های پیمانکار ایرانی انجام می‌شود. در همه کشورهای افریقایی، کشورهای عضو CIS و عراق، توانایی بسیار خوبی در زمینه ساخت و تعمیر نیروگاه‌ها و برقراری خطوط انتقال و توزیع برق ایجاد شده است. صالحی درباره میزان استفاده از تجهیزات صنعتی ساخت داخل و بکارگیری آنها در پروژه‌های پیمانکاری در خارج از کشور نیز گفت: از سال ۱۳۷۳ که صادرات خدمات فنی و مهندسی در پیش گرفته شد قرار بر این بود که در این پروژه‌ها از تجهیزات صنعتی مورد نیاز و تولید داخل نیز استفاده شود اما در بررسی ۲۰میلیارد دلاری خدمات فنی و مهندسی تا امروز می‌بینیم که کمتر از ۵۰درصد تجهیزات داخلی استفاده شده که این موضوع نشان می‌دهد تجهیزات صنعتی ایران برای گرفتن بازار دارای قیمت رقابتی نیستند؛ چراکه قیمت تمام‌شده تولید آنها بالاست. البته تجهیزات تولیدشده ما از لحاظ کیفیت در سطح مطلوبی است اما قیمت تمام‌شده نیز باید پایین بیاید که اگر شرکت‌های ایرانی در مناقصه برنده شوند از تجهیزات ایرانی بتوانند در پروژه‌های پیمانکاری استفاده کنند. وی افزود: بیشتر شرکت‌های ایرانی فعال در صنعت برق برای اینکه در مناقصات برنده شوند مجبور هستند که تجهیزات صنعتی مورد نیاز خود را از ایران نبرند تا قیمت نهایی انجام پروژه پایین‌تر باشد؛ چراکه ۱۰درصد قیمت ارزش‌افزوده نیز روی تجهیزات و کالاهای صنعتی محاسبه می‌شود که این رقم ممکن است به ۲۰درصد نیز افزایش پیدا کند از این‌رو متاسفانه پیمانکاران ایرانی فعال در کشورهای دیگر کمتر سراغ استفاده از تجهیزات برقی ساخت داخل می‌روند. با توجه به توانایی کشور ما در صنعت برق و قابلیت صدور خدمات فنی و مهندسی در این بخش به نظر می‌رسد که یکی از ایرادات و مشکلات اساسی در این حوزه همین نکته‌ای باشد که صالحی به آن اشاره کرد. از این‌رو با حذف ارزش‌افزوده می‌توان تجهیزات صنعتی را نه‌تنها رقابتی کرد، که دامنه مشارکت پیمانکاران ایرانی را نیز وسیع‌تر ساخت.

منبع: روزنامه صمت