رتبه بندی اولویت های ایران امروز نشان می دهد پس از مقوله بسیار با اهمیت سیاست خارجی و در پله اول این مقوله ، داستان تحریم، موثرترین موضوع بر کسب وکار ایرانیان است. به این معنی که زندگی ایرانیان با ادامه تحریم های موجود در سال 1400 تیره و تارتر شده و سطح رفاه مادی مردم روند کاهنده را تجربه خواهد کرد. پس از مقوله سیاست خارجی و داستان تحریم و البته مقوله بسیار با اهمیت مقابله با ویروس آزاردهنده و آسیب ساز کرونا بدون تردید ماهیت و کیفیت بودجه سال 1400 مهمترین مساله روز ایران در زمستان آخرین سال قرن حاضر و نخستین سال سده ای است که شروع می شود. متاسفانه و با ناراحتی تمام باید بنویسم که برایند دیدگاه اقتصاددانان و فعالان اقتصادی و کسانی که به هردلیل با اقتصاد سیاسی سروکاردارند این است که لایحه تنظیم شده بودجه از سوی دولت به ویژه بخش درامدی لایحه بودجه ناامیدکننده و به شدت غیر واقعی است.

چه باید کرد
واقعیت این است که می توان تا روزهای پرشمار از اینکه بودجه تهیه شده از سوی دولت صدها تنگنای کوچک و بزرگ دارد حرف زد و نوشت و منتشر کرد و بر ضخامت ناامیدی افزود. این واقعیت متاسفانه در ایران شیوع دارد وهرروز دهها تحلیل، خبر و گزارش دراین باره از سوی اعضای مجلس ، رهبران احزاب و جمعیت های سیاسی و فعالان اقتصادی تولید و منتشر می شود . اما کار درست و ضروری این است که ببینیم برای عبور از بدترین بودجه قرن چه باید کرد. چند نکته را به طور خلاصه یاد آور می شوم

حقیقت را به مردم بگوییم
آیا جز این است که بودجه سالانه برای اداره بهتر زندگی و کسب وکارشهروندان ایرانی تهیه می شود؟ اگر جز این است که باید به مردم گفت و اگرهمین است نیز باید حقیقت را به مردم گفت. گفتن حقیقت به شهروندان و آماده سازی ذهنیت آنها برای روبه رو شدن با واقعیت مهمترین مساله ای است که باید انجام شود. پنهان کردن واقعیت های اقتصادایران از شهروندان روزگار همه را غبار آلودتر می کند. حقیقت این است که راههای کسب درآمد از سوی دولت به ویژه در آمد حاصل از صادرات نفت مسدود است. بنابر این سازمان برنامه و بودجه چیزی جز این نمی توانسته است بنویسد.

بودجه سایه داشته باشیم
واقعیت این است که سیاست خارجی ایران با توجه به مجموعه سخنان تا امروز بر زبان آمده از سوی بالاترین مقامهای اداره کننده کشور در سال 1400 – دست کم تا نیمه نخست آن – همین است که هست. به این ترتیب و با توجه به این واقعیت باید سختگیری در بخش در آمدی را بالا بگیریم و روی در آمد حاصل از صادرات نفت که روی هم 270 هزار میلیاردتومان به طور مستقیم و غیر مستقیم است حساب بازنکنیم. بنابراین میتوان با فرض فقدان درآمدهای حاصل از صادرات نفت به طور مستقیم وغیر مستقیم راههای دیگری را برای کسب در آمد جستجو کنیم (مثل انتشار اوراق قرضه نوین که در یادداشتهای قبلی مفصل توضیح داده شده است) . از طرفی هم می توان فرض کرد اتفاق بزرگی در سیاست خارجی می افتد، نفت صادر می شود و درآمدی نصیب دولت می‌شود. با این فرض یک بودجه در سایه هم می‌توان نوشت و اگر آن رخداد بزرگ به وقوع پیوست بودجه سایه را اجرا کرد.

راههای کسب درآمد های تازه
با توجه به اینکه دست کم رقمی نزدیک به 25 درصد درآمدهای بودجه ممکن است محقق نشود باید دنبال راههای تازه برای درآمد گشت تا سال 1400 را به نوعی سپری کنیم. قبل از هر چیز باید با قاطعیت قبول کنیم راههایی مثل فروش دارایی های دولت از راههای گوناگون مثل خصوصی سازی و دادن سهام شرکت ها به طلبکاران و فروش اوراق قرضه به شکلی که الان هست راههای بازی نیستند و هرکدام بنابر دلایلی مسدود شده اند . پس باید دنبال راههای تازه باشیم.

توسعه صادرات واقعی
بدون تردید و بی چون وچرا باید قبول کنیم واقعی ترین و کارآمد ترین راه برای کسب در آمدهای تازه برای شهروندان و دولت ، توسعه صادرات است. کشور ما می تواند و باید راه توسعه صادرات حامل های انرژی مثل گاز و برق و بنزین و سایر فراورده های نفت وگاز
و پتروشیمی و پس از آن صادرات کالاهایی که از این حامل ها استفاده می‌کنند و صادرات خدمات فنی و مهندسی و کالاهایی که به دلیل طبیعی در تولید آنها مزیت داریم و بازارهایی تاریخی برای آنها پیدا شده است را باز کند. شرط کار و پیشرفت در این بخش اما دادن اختیارات به صادرکنندگان واقعی و خبرگان و تشکلهای آنها است. با احترام به اعضای محترم مجلس و با احترام به مدیران دولت و سایر نهادها باید تاکید کنم توسعه صادرات را صادرکنندگان بلدند و نهادهای اداره کننده کشور تنها باید گرفتاری های بوروکراسی، سیاسی و پشتیبانی در بخش های مختلف را هموار کنند. به بخش خصوصی اعتماد کنید و اجازه دهید توسعه صادرات رونق بگیرد. آیا کشوری که 50 سال پیش به شوروی سابق گاز صادر می کرد الان نمی تواند در برابر گاز فروشی ترکیه، کشوری که خودش گاز ندارد و آن را از ترکمنستان و آذربایجان وارد می‌کند و از آنجا به اروپا می فروشد بایستد و سهم خود را بگیرد؟ این یک نمونه بود و می توان به مسایل جزیی دیگر پرداخت. اما مهم این است که واقعیت را بپذیریم. با توسعه صادرات ارز بیشتری به کشور وارد می‌شود و لازم نیست دولت ارز خود را برای کسب درآمد، گران بفروشد و یا از بانکها قرض بگیرد و پایه پولی را افزایش داده و تورم ایجاد کند.

رتبه بندی اولویت های ایران امروز نشان می دهد پس از مقوله بسیار با اهمیت سیاست خارجی و در پله اول این مقوله ، داستان تحریم، موثرترین موضوع بر کسب وکار ایرانیان است. به این معنی که زندگی ایرانیان با ادامه تحریم های موجود در سال 1400 تیره و تارتر شده و سطح رفاه مادی مردم روند کاهنده را تجربه خواهد کرد. پس از مقوله سیاست خارجی و داستان تحریم و البته مقوله بسیار با اهمیت مقابله با ویروس آزاردهنده و آسیب ساز کرونا بدون تردید ماهیت و کیفیت بودجه سال 1400 مهمترین مساله روز ایران در زمستان آخرین سال قرن حاضر و نخستین سال سده ای است که شروع می شود. متاسفانه و با ناراحتی تمام باید بنویسم که برایند دیدگاه اقتصاددانان و فعالان اقتصادی و کسانی که به هردلیل با اقتصاد سیاسی سروکاردارند این است که لایحه تنظیم شده بودجه از سوی دولت به ویژه بخش درامدی لایحه بودجه ناامیدکننده و به شدت غیر واقعی است. 
چه باید کردواقعیت این است که می توان تا روزهای پرشمار از اینکه بودجه تهیه شده از سوی دولت صدها تنگنای کوچک و بزرگ دارد حرف زد و نوشت و منتشر کرد و بر ضخامت ناامیدی افزود. این واقعیت متاسفانه در ایران شیوع دارد وهرروز دهها تحلیل، خبر و گزارش دراین باره از سوی اعضای مجلس ، رهبران احزاب و جمعیت های سیاسی و فعالان اقتصادی تولید و منتشر می شود . اما کار درست و ضروری این است که ببینیم برای عبور از بدترین بودجه قرن چه باید کرد. چند نکته را به طور خلاصه یاد آور می شوم:
حقیقت را به مردم بگوییمآیا جز این است که بودجه سالانه برای اداره بهتر زندگی و کسب وکارشهروندان ایرانی تهیه می شود؟ اگر جز این است که باید به مردم گفت و اگرهمین است نیز باید حقیقت را به مردم گفت. گفتن حقیقت به شهروندان و آماده سازی ذهنیت آنها برای روبه رو شدن با واقعیت مهمترین مساله ای است که باید انجام شود. پنهان کردن واقعیت های اقتصادایران از شهروندان روزگار همه را غبار آلودتر می کند. حقیقت این است که راههای کسب درآمد از سوی دولت به ویژه در آمد حاصل از صادرات نفت مسدود است. بنابر این سازمان برنامه و بودجه چیزی جز این نمی توانسته است بنویسد. بودجه سایه داشته باشیمواقعیت این است که سیاست خارجی ایران با توجه به مجموعه سخنان تا امروز بر زبان آمده از سوی بالاترین مقامهای اداره کننده کشور در سال 1400 – دست کم تا نیمه نخست آن – همین است که هست. به این ترتیب و با توجه به این واقعیت باید سختگیری در بخش در آمدی را بالا بگیریم و روی در آمد حاصل از صادرات نفت که روی هم 270 هزار میلیاردتومان به طور مستقیم و غیر مستقیم است حساب بازنکنیم. بنابراین میتوان با فرض فقدان درآمدهای حاصل از صادرات نفت به طور مستقیم وغیر مستقیم راههای دیگری را برای کسب در آمد جستجو کنیم (مثل انتشار اوراق قرضه نوین که در یادداشتهای قبلی مفصل توضیح داده شده است) . از طرفی هم می توان فرض کرد اتفاق بزرگی در سیاست خارجی می افتد، نفت صادر می شود و درآمدی نصیب دولت می‌شود. با این فرض یک بودجه در سایه هم می‌توان نوشت و اگر آن رخداد بزرگ به وقوع پیوست بودجه سایه را اجرا کرد. 
راههای کسب درآمد های تازه با توجه به اینکه دست کم رقمی نزدیک به 25 درصد درآمدهای بودجه ممکن است محقق نشود باید دنبال راههای تازه برای درآمد گشت تا سال 1400 را به نوعی سپری کنیم. قبل از هر چیز باید با قاطعیت قبول کنیم راههایی مثل فروش دارایی های دولت از راههای گوناگون مثل خصوصی سازی و دادن سهام شرکت ها به طلبکاران و فروش اوراق قرضه به شکلی که الان هست راههای بازی نیستند و هرکدام بنابر دلایلی مسدود شده اند . پس باید دنبال راههای تازه باشیم. 
توسعه صادرات واقعیبدون تردید و بی چون وچرا باید قبول کنیم واقعی ترین و کارآمد ترین راه برای کسب در آمدهای تازه برای شهروندان و دولت ، توسعه صادرات است. کشور ما می تواند و باید راه توسعه صادرات حامل های انرژی مثل گاز و برق و بنزین و سایر فراورده های نفت وگاز و پتروشیمی و پس از آن صادرات کالاهایی که از این حامل ها استفاده می‌کنند و  صادرات خدمات فنی و مهندسی و کالاهایی که به دلیل طبیعی در تولید آنها مزیت داریم و بازارهایی تاریخی برای آنها پیدا شده است را باز کند. شرط کار و پیشرفت در این بخش اما دادن اختیارات به صادرکنندگان واقعی و خبرگان و تشکلهای آنها است. با احترام به اعضای محترم مجلس و با احترام به مدیران دولت و سایر نهادها باید تاکید کنم توسعه صادرات را صادرکنندگان بلدند و نهادهای اداره  کننده کشور تنها باید گرفتاری های بوروکراسی، سیاسی و پشتیبانی در بخش های مختلف را هموار کنند. به بخش خصوصی اعتماد کنید و اجازه دهید توسعه صادرات رونق بگیرد. آیا کشوری که 50 سال پیش به شوروی سابق گاز صادر می کرد الان نمی تواند در برابر گاز فروشی ترکیه، کشوری که خودش گاز ندارد و آن را از ترکمنستان و آذربایجان وارد می‌کند و از آنجا به اروپا می فروشد بایستد و سهم خود را بگیرد؟ این یک نمونه بود و می توان به مسایل جزیی دیگر پرداخت. اما مهم  این است که واقعیت را بپذیریم. با توسعه صادرات ارز بیشتری به کشور وارد می‌شود و لازم نیست دولت ارز خود را برای کسب درآمد، گران بفروشد و یا از بانکها قرض بگیرد و پایه پولی را افزایش داده و تورم ایجاد کند.