مسعود خوانساری

رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران

اقتصاد ایران دوران سختی را پشت سر می‌گذرد. از سوی بنگاه‌های تولیدی با مشکل تأمین منابع مواجه‌اند و از طرف دولت نیز در پی کاهش درآمدهای نفتی، قدرت مالی سابق خود را از دست داده است. همزمان اقتصاد ایران در رکود (یا به تعبیر علمی تر، در دوران رشد پایین) قرار دارد. صنایع کشور از مشکلات ناشی از کمبود منابع مالی می‌نالند و تدام این شرایط در جامعه، موجب بروز بحران بیکاری شده است. برهمین اساس آنچه پیش روی ماست، ترکیبی غریب و نگران کننده از مشکلات اقتصادی با رسوب‌های اجتماعی است. به همین دلیل باید وضعیت امروز را نگران کننده‌تر از هر دوران دیگری بدانیم. اما در همین شرایط هم امیدهای بسیاری وجود دارد. اجرای برجام و مذاکرات موفقیت آمیز اقتصادی و دیپلماتیک موجب شده تا افق‌های تازه ای پیش روی صاحبان کسب و کار باز شود. کالاهای ایرانی طی یک دهه پشت دیوار تحریم‌های ظالمانه مانده بودند و امروز درهای اقتصاد جهانی به روی ایران باز می‌شود. در این شرایط می‌توان امید داشت که صادرات نیز دوباره رونق بگیرد و از این طریق بخشی از دردهای اقتصاد ایران التیام یابد. به طور حتم صادرات موتور محرک قوی برای اقتصاد ایران است. البته که طی چند دهه، اقتصاد ایران به صادرات تک محصولی یا چند محصولی که خلاصه به نفت، پتروشیمی و کالاهای سنتی می‌شده، عادت کرده ولی شاید امروز که امیدها دوباره زنده شده، بتوان راه‌های تازه ای پیش روی اقتصاد ایران باز شود. اما این خواسته تا چه اندازه واقع بینانه است و موانع دستیابی به صادرات قابل توجه کالاهای ایرانی چیست؟

موانع: طی سال‌های تحریم‌ها، ارتباط اقتصاد ایران با بازارهای جهانی قطع شد. در این دوره زمانی حتی برای کالاهای سنتی ایران مانند پسته و فرش هم رقبای جدی تراشیده شد و امروز از هند تا چین در این عرصه با ایران رقابت می‌کنند. بنابراین بازارهای انحصاری کالاهای مرغوب سنتی ایران از بین رفت. از سوی دیگر در اثر همین تحریم‌ها و عدم دستیابی صنایع و تولید ایران به تکنولوژی‌های روز، سطح کیفی تولید کالا در کشور نیز دچار افت شد. این چنین است که بازارهای منطقه ای مانند عراق نیز از دست کالاهای ایرانی خارج شد و عملاً عرصه رقابت به کشورهای شرق آسیا و ترکیه سپرده شد. بنابراین بازگشت به دوران اوج تولید کالا در استانداردها و کلاس جهانی، به سادگی ممکن نیست و نیاز به طی دوران بازسازی صنایع کشور دارد. البته این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که منابع مالی مورد نیاز برای صنایع کشور تأمین شود و امروز دقیقاً در این موقعیت قرار نداریم. حتی برآوردهای کارشناسی تأیید می‌کند که میزان منابع موجود در اقتصاد ایران همین اندازه رشد و توسعه که وجود دارد را تضمین می‌کند و برای حرکت در مسیر توسعه با شتاب بیشتر با منابع جدیدی نیاز دارد که فعلاً خبری از آن نیست. البته این امید وجود دارد که با به کارگیری روش‌های خردمندانه و برآمده از تدبیر، راه برای حضور سرمایه گذاران خارجی در اقتصاد ایران باز شود. در این شرایط هم تکنولوژی روز دنیا به صنایع ایران وارد می‌شود و هم اینکه منابع بیشتری جذب کشور می‌شود. البته که فرآیند حضور سرمایه گذاران خارجی در اقتصاد ایران، پروسه ای زمان بر و پر از چالش است. بنابراین نباید انتظار داشت که در مدت 2 یا 3 سال ناگهان موجی از حضور سرمایه گذاران بین المللی در اقتصاد ایران ایجاد شود. همچنین باید در نظر داشت که اساساً بسترهای اقتصاد ایران چنان قوی نیست که آمادگی این حضور را داشته باشد. مواردی مانند وضعیت نامناسب کسب و کار و بروکراسی‌های زائد موجود در فضای اقتصادی کشور هم موجب می‌شود تا این فرآیند طولانی تر و فرساینده تر شود. به هرحال یکی از موانع اصلی امروز صادرات، وضعیت کیفیت کالاهای ایرانی است.

مزیت‌ها: اما امیدها همچنان زنده است. اقتصاد ایران زیرساخت‌های مناسبی دارد که در صورت استفاده درست و دقیق از آن‌ها می‌توان چشم اندازی درخشان از آینده اقتصاد کشور ترسیم کرد. اقتصاد ایران در صورت اصلاح رویه‌های داخلی مانند حرکت در مسیر بهبود فضای کسب و کار می‌تواند از این مزیت‌ها به درستی استفاده کند. از سوی دیگر جامعه ایران مملو از نیروهای جوان و تحصیلکرده است که همگی آن‌ها آمادگی ورود به بازار کار را دارند. این مزیت می‌تواند برگ برنده ای برای اقتصاد ایران باشد. تولید کالای ارزان با کیفیت قابل عرضه در بازارهای جهانی از اقتصادی بیرون می‌آید که نشاط و دانش در آن وجود داشته باشد. خوشبختانه نیروهای جوان این دانش را به عرصه اقتصاد هدیه می‌دهند و نشاط و پویایی لازم برای بهره برداری درست از آن‌ها نیز زمانی محیا می‌شود که صنایع کشور به سمت توسعه حرکت کنند. در این دوره زمانی و با توجه به مزیت‌هایی که به آن‌ها اشاره شد، اقتصاد ایران می‌تواند از الگوهای کشورهای توسعه یافته دیگر به بهترین شکل استفاده کند.

درصورتی‌که عزم جدی در کشور برای رونق اقتصادی ایجاد شود، قطعاً همه این پتانسیل به خدمت پویایی کشور می‌آیند. البته که چند پیش‌شرط وجود دارد. اول آنکه شرط خروج از قطعی از رکود، ایجاد وفاقی ملی در میان تمام مسئولان کشور است و دوم اینکه اصلاح ساختارهای معیوب به‌طور حتم زمینه‌ساز، انگیز بخشی به صنایع کشور برای تولیدی بهینه و باصرفه می‌شود. در صورت تحقق همه این‌ها، صادرات کالای ایرانی نیز رقم می‌خورد و منابع ناشی از این صادرات چرخ‌های اقتصاد کشور را با توانی بیش از گذشته به حرکت درمی‌آورد. صادرات بیشتر در سایه اجرای برجام امیدی است که اقتصاد ایران را زنده نگاه داشته و نباید اجازه داد که این امید از میان برود.

منبع: روزنامه وقایع التفاقیه